Geçen ay Ohio-Cincinnati Üniversitesi kütüphanesinde karşılaştığım bir Ohio’lu mühendislik öğrencisiyle çocukken okudukları üzerine bir söyleşi gerçekleştirdim.

Geçen ay Ohio-Cincinnati Üniversitesi kütüphanesinde karşılaştığım bir Ohio’lu mühendislik öğrencisiyle çocukken okudukları üzerine bir söyleşi gerçekleştirdim. Cincinnati Üniversitesi’nin çocuk kütüphanesindeki kitapları inceleyerek, onların üzerinden konuştuk. Cincinnati şehrinde büyümüş olan gencin çocukken keyifle okuduğu hatırında kalan çocuk kitaplarını inceledik. Bu yazıda da 2000 yıllarının başında ABD’de yaşayan bir çocuk okurun neler okuduğunu, nelerin hâlâ zihin dünyasında yer tuttuğunu bir örneklem üzerinden göstereceğim. Bir örneklem yargıya varmak için kesinlikle yeterli olmasa da dünyadaki genel çerçeveyi görmeye yardımcı olacağı umuduyla hatırında kalan kitapları genel bilgileriyle aktarıyorum. Buradaki vurgum ise dünya edebiyatında okumayı seven bir çocuk okurun okuduklarıyla, Türkçeye çevrilmiş olan metinlerin ortaklığını ele almak olacak. Bir dünya vatandaşı olarak çocukların zihinlerinde ortak hangi dünyalar kurulur, bu dünyada hangi eserlerden var olabilir, bu eserler okura nasıl sunulur? Bir küçük örnekle göstermeye çalışacağım.

2000 yılında doğmuş okumayı seven çocuk okurun okul öncesi- erken çocukluk döneminde en sevdikleri listesinde Cincinnati Üniversitesi kütüphane içerisinde yer alan 7 kitap yer almaktadır:

The Berenstain Bears, türkçesi Berenstain Ayıları’dır. Seri Türkiye’ye 2011 yılında Mikado Yayınları aracılığıyla gelmiştir. İlk okuma kitapları olarak tarif edilen serinin hedef okur kitlesi yeni okumaya başlayan çocuklarken; Abd’nin en ünlü ayıları olarak bilinen serinin ilk baskısı 55 yıl kadar önce yapılmıştır. Çocukların karşılaşabilecekleri “büyük olayları (taşınma, kardeş gibi)” hikâye şeklinde ele alan serinin yazarları Stan Berenstain ve eşi Jan Berenstain’dir. Ardından da seriyi oğulları Mike Berenstain devam ettirmiştir. Birçok farklı dile çevrilen çocukların severek takip ettiği popüler serinin çizgi filmleri, oyuncakları da mevcuttur[1].

 

 

Captain Flinn and The Pirate Dinosaurs kitabının Türkçe çevirisi bulunmamaktadır. Macera anlatısı olan seride okul öğrencisi Flinn’in okuldayken kurduğu “hayal dünyasında” Kaptan Flinn oluşu, arkadaşları ve korsan dinozorlarla mücadele ediş maceraları anlatılır. İngiltere ve Abd merkezli üretilen metnin yazarı Giles Andreae, çizeri Russeel Ayto, ikisi de İngiltereli’dir. Serinin hedef okur kitlesi okul öncesi 3-7 yaş olarak belirlenmiştir. 2015’te yapılan çizgi filmindeki hedef izleyici kitlesi yaş aralığı 6-9. İlk baskı yılı 2005 yılı olan seri, metnin üretildiği ülkelerde popülerliğini korumaktadır.

 

 

Grimm Kardeşler’den Hansel ve Gretel, çok meşhur olan eser dünyadaki çocukların okuma listesinde yer alır. İlk baskısı Almanya’da 1812’de yapılan hikâye, oduncu babanın çocukları olan Hansel ve Gretel’in ormandaki macerasını ve cadıyla karşılaşmasını fantastik ögelerle anlatır. 19. yüzyıldan gelen bu hikâye klasikleşmiş bir metin olarak çeşitli alanlara uyarlanmıştır. Animasyonu, 2013 yılında gösterime giren filmi, 1893 yılında canlandırılan operası bunlardan bazılarıdır. Hikâye dünyada birçok dile çevrilmiştir bu durum da farklı kültürlerden birçok çocuk okurun erken çocukluk döneminde muhatap olduğu bir hikâye olduğunu göstermektedir.  

 

 

Rumpelstiltskin Almanya’nın klasik masallarındandır ve Türkçeye çevirisi kitap şeklinde bulunmamaktadır. Ancak hikâyenin Türkçesi çeşitli internet sitelerinde ulaşılabilir bir formdadır. Ayrıca hikâye Türkçe seslendirilerek Türkiye’de gösterilmektedir, yaklaşık 4 milyon kişi tarafından da izlenmiştir. Yani popülerliğini korumaktadır. Masal filme de çevrilmiştir Lanetli Cüce (Leprechaun) adında yapılan film 1993-Abd yapımıdır. Ardından seri şeklinde devamı da gelmiştir. Türkçe altyazılı ve dublaj seçenekleri de mevcuttur. Grimm Kardeşler’e ait olan eserin ilk baskısı 1812 yılında yapılmıştır. 19. yüzyılda yazılan masal, bugün de dünyanın birçok yerinde büyük ilgiyle karşılanmaktadır. Anlatı, oduncunun kızının kraliçe olması için yardım eden cücenin kraliçe olan oduncunun kızının adını hatırlamazsa sonucunda Kraliçe’nin çocuğunu kaybedeceğini söylemesi üzerine kurulmuştur. Birçok dile çevrilen masal, dünyadaki çocuk okurların sevdiği masallar arasındadır.

 

 

 

Rapunzel de Grimm Kardeşler’e ait en meşhur masallardandır ve tarihi 1812’ye dayanır. Kitabın Türkçe çevirisi mevcuttur ve Türkiye’de de dünyada olduğu gibi çok popüler bir konumdadır. “Disney prensesi” olarak sunulan Rapunzel, Türkiye’de de çok meşhurdur. Uzun saçlarıyla nam salan Rapunzel üzerine çizgi filmler, farklı alanlarda örneğin oyuncak vb. vardır. İçerisinde çeşitli mitleri barındıran anlatı, birçok dile çevirisi yapılması hasebiyle de Dünya’daki çocuk okur kitlesinin okuma listesinde yerini alır. Ayrıca anlatıdaki uzun saç metaforu, Doğu’nun efsaneler üzerine en temel eseri sayılan Firdevsî’nin Şehnamesi’ndeki Rudaba karakteriyle de çok büyük benzerlik taşır.

 

 

Sleeping Bobby, Ekim 2005’te Abd’de yayımlanan hikâye, Mary Pope Osborne tarafından kaleme alınmış, Giselle Potter tarafında da resimlemesi yapılmıştır. 100 sene uyuyakalan Prens Boby birçok kız tarafından uyandırılmaya çalışsa da onu ancak gerçek prenses uyandırabilecektir. Klasik Uyuyan Güzel hikâyesinin yeniden yazımı olan metnin çizgi filmi çekilmemiştir, birçok dile de çevrilmemiş olan anlatı dünyada bilinir kitaplar kategorisinde yer almaz.

 

 

The Adventures of Pinocchio, 1883 yılında ilk baskısı yapılan bir İtalyan edebiyatı hikâyesidir. 2018 yılında Dünya’da en fazla dile çevrilen kitap olarak seçilmiştir. 300’den fazla dile çevrilen hikâye dünya çocukları için meşhurluğu tartışılamaz bir eserdir. İlk kez Carlo Collodi tarafından 1881 yılında tefrika olarak yazılan hikâye, gördüğü ilgi üzerine 1883’te ilk baskısını yapmıştır. Birçok kez film ve animasyon şeklinde de sunulan hikâye, görünürlüğüyle de Dünya Çocuk Edebiyatı’ndaki evrensel başarısını arttırır. Türkçeye ilk çevirisi de oldukça eski bir tarihtir: 1944. Ragıp Önel tarafından ilk kez Türkçeye kazandırılmıştır. Yalan söyleyince burnu uzayan bir tahtanın maceraları ve çocuğa dönüşme hikâyesinin anlatıldığı metin, ahlaki normları çocuklara sunan anlatılardandır. Ortak ahlaki vurgulardan biri üzerine yazılan hikâye, tüm dünya çocuklarına seslenebilmiştir.

 

 

Burada birkaç kitabın sunumunu yapabildim, daha birçok ortak okuma listesi mevcut. Bahsini geçirdiğim anlatılarda şöyle bir ortaklık dikkat çekmektedir: tarihi eski olan hikâyelerin çocuk okurlar tarafından bilinirliği ve sevilmesi. Bu zamana kadar metinlerin üretimi üzerinden çok vakit geçtiği için biliniyorlar denebilir ancak üretimi duran metinlerin günümüze ulaşması sınırlıdır, böylece günümüzde hâlâ konuşulan metinlerin üretimleri de devam etmektedir. Buradaki söyleşide konuşulan kitaplar aracılığıyla çocuk okurun bu metinleri sevdiği ve zihninde yer tuttuğu gözlemlenmektedir. Eski metinlerin yeni neslin çocuk okuruna da seslenebilmeleri anlatılarının evrensel dili yakalayabilmelerinden olduğu söylenebilir. Ancak buradaki metinler nihai noktada Dünya’da “sunulan” metinlerin ortaklığı, farklı dillere çevrilmeye lâyık olanlar ya da olamayanlar, Çocuk Edebiyatı’nda da nelerin çevrilip nelerin çevrilmediğine karar verilmelerin önemiyle de mümkün olabildiğini gösterir. “Sunulmaya” devam eden metinlerin yaşadığı gerçeği de denebilir. Bu sunulma meselesi karşılıklı arz ve talebin bir sonucu olmakla beraber, ülkelerin kendi ürünlerini sunma biçimleriyle de çok bağlantılıdır. Çevirisi olmayan, yapılmayan ya da yapılamayan anlatılar ise Dünya’daki okur dolayımına girmeye hak kazanamaz ve kısır bir düzlemde sadece kendi okuruna seslenebilen metinler olarak yerini alır. Bu bağlamda yukarıda vurguladığım çeviri hususuyla beraber görüntü dünyasının da çocuk okurun etkilendiği en önemli mekanizmalardan olduğuna dikkat çekilebilir. Bu durum özellikle çocuk okurda okul, çizgi film vb. aracılığıyla sunulanı okuma eğiliminde olması gerçeğiyle tekrar gün yüzüne çıkar. Yetişkin edebiyatında da sunulanı okuma söz konusu olabilse de bu durumun çocuk edebiyatı alanında da var olduğu bir gerçektir. Mesela Türkiye’deki diziler aracılığıyla “sunulan” kitapların baskı sayılarındaki aşırı artışlar yönlendirmeye açık olan bir yapıdan bahsedilebileceğinin en açık örneklerindendir. Burada hatırda kalan hikâyeler aracılığıyla çeviri ve metinlerin “sunulma” meselesinin tartışılması gereken konular arasında yer aldığının altını çizmek istiyorum.

 

Kaynakça

Collodi, Carlo. The Adventures of Pinocchio. Çev. Ann Lawson Lucas. USA: Oxford University Press, 2009.

Osborne, Mary Pope ve Will Osborne.  Sleeping Boby. Res. Giselle Potter. USA: Atheneum Books for Young

Readers, 2005.