"Çocuklar merak ettikleri sorular ve konular etrafında bir topluluk içerisinde konuşmak suretiyle aynı dünyayı paylaştıkları vatandaşlara dair farkındalık, empati, sempati, esneme payları ve tolerans geliştirmektedirler."

Ağaca kereste, güle parfüm, dağa maden rezervi olarak bakmak dünya çapında yaşanan değer krizlerine dair ipuçları vermektedir. Bir tarafta insanî tarafı yeşerten adalet, hakkaniyete uygunluk gibi değerlerle yaşamak diğer tarafta büyük şirketlerin, firmaların çıkarlarına hizmet eden insanî tarafını kaybetmiş insanlara dönüşmek (Nussbaum, “On Humanistic…”). Son yıllarda insanî tarafı kaybetmekten kaynaklı değerlere yönelik krizleri çözmek adına, toplumun temel sorunlarını felsefi bir açıdan değerlendirmek için bir eğitim paradigması geliştirilmeye çalışılmaktadır (Nussbaum, “Une crise…”). Bu eğitim paradigmasına göre, çocukların, herhangi bir konuya dair bilgi sahibi olmaları, doğrunun ve yanlışın bilgisine sahip olduğu varsayılan bir otorite tarafından değil çocukların kendi soruları ve kendi merak ettiklerinden başlatılan bir soruşturmayla teşvik edilmektedir. Öğretmenin doğrunun ve yanlışın bilgisinin kendisinde olduğu otoriter konumunun, eğitimde tek seçenek olması yerine, öğretmenin soruşturan bir topluluğun üyesi olan konumu çocukları, kendi kendilerine akıl yürütmeye dair cesaretlendirmektedir. Bu nedenle cesaretlendirilen çocukların akıl yürütmelerini, kendilerinden itibaren, o andaki şartları, duyguları, zamanın ve mekânın boyunduruklarıyla yapmaları dünya üzerindeki krizlerin aşılmasında önemli durmaktadır.  

Çocuklar merak ettikleri sorular ve konular etrafında bir topluluk içerisinde konuşmak suretiyle aynı dünyayı paylaştıkları vatandaşlara dair farkındalık, empati, sempati, esneme payları ve tolerans geliştirmektedirler. Çocukların bir soruşturma topluluğunun üyesi olan konumları, ileriki yıllarda çocukların yasa koyan yetişkinler olduklarındaki konumlarıyla birlikte düşünüldüğünde dünya üzerinde başkalarının gözüyle hayata bakamamaktan, başkalarının duygularını anlayamamaktan, insanî tarafın kaybedilmesinden kaynaklı bütün problemlerin bertaraf edilmesine katkı sağlamak adına önemli görünmektedir.

“Para” konusuna dair çocukları düşündürmeye yönelik çalışmamız kapsamında en temelde çocuklara bu konuda derin bir bakış açısı kazandırma üzerine yoğunlaşılacaktır. Bununla birlikte çocukları dünyayı paylaştıkları başkalarına karşı duyarlı, başkalarının gözüyle hayata bakan bireyler olmaya teşvik eden bir bakış açısının imkânı üzerine durulacaktır. Bu çalışmada  “para” konusu çocuklara nasıl düşündürülür sorusuna cevap aranacak olup “para” konusunun çıkarlara hizmet eden uysal bireyler ve insanî tarafını kaybetmiş bireyler bağlamıyla birlikte okunmasına özen gösterilmiştir. Bununla birlikte “para” konusunda çocukları düşündürmenin etik, politik, ekonomik bağlamları, eşitlik ve adalet üzerine düşündürmeyle ilerletilecektir.  Adım adım takip edilecek düşünme zincirleri ve konuya dair farklı zaman, farklı mekân, farklı şartların değerlendirildiği durum örnekleri sunulmaya çalışılacaktır.

Atölyeye Başlangıç

İlk adım çocuklardan yaş gruplarına göre[1] bir araştırma topluluğu oluşturmak ve oluşan araştırma topluluğunun kendi aralarında tartışmalarını teşvik etmek için dünya üzerinde yaşanan ekonomik krize, dünyanın farklı ülkelerindeki ekonomik eşitsizliğe ve adaletsizliğe dair materyalleri ele almak, işlevsel olabilir. Söz konusu materyaller fotoğraf, gazetede çıkmış bir haber, asi bir rap müzik parçası, filozofların düşüncelerinden konuyla ilgili pasajlar olabilir. Bazen iyi seçilmiş bir görsel, çocuk üzerinde felsefi bir metinden çok daha etkili olabilir. Örneğin gazetelerin uluslararası sayfalarından dünyadaki açlık-susuzluk haberlerinin herhangi bir görüntüsüyle çocuklar düşünmeye teşvik edilebilir.

 

Tartışmanın Eksenleri

Katılımcılara açlık-susuzluğa dair görsel gösterildikten sonra tek tek görselin düşündürdükleri üzerine konuşulur. Her katılımcı konuştuktan sonra ortaya çıkan sorular ve konular üzerine değerlendirmelerde bulunabilir. Gelen sorulardan itibaren “para” konusunu tartışmanın, çağdaş politik ve etik alanlarda başkasının gözüyle hayata bakabilme ve soruşturma topluluğundaki katılımcıların dünya sakini olma vasıfları birlikte değerlendirilip, çocukların, bu konuya yönelik doğal yaklaşımlarıyla, topluluk içerisindeki akıl yürütmeler neticesinde geldikleri noktalara değinilir. Çocukların içgüdüsel ve birbirleriyle tartıştıktan sonraki düşünme pratikleri, çocukların kendilerini hangi argümanlarla haklı çıkarmaya çalıştıklarına yoğunlaşarak gelişmektedir. Dünyadaki açlık susuzluk görseli kullanılarak başlayan atölye kurgusu şu sorularla ilerleyebilir:

 

• Dünyada neden eşitsizlikler vardır? Önceden beri bazı ülkeler bazı ülkelere göre daha mı fakirdir yoksa bazı ülkeler önceden zengin olup sonradan mı fakirleşmiştir?  
• Zengin ülkelerin zengin olma nedenleri nedir? Fakir olan ülkelerin fakir olma nedenleri nelerdir?
• Açlık ve susuzluk sorunları nasıl çözülebilir?

 

Tartışma eksenleri, tartışmaya yol açabilecek sorunların belirtilmesi, çeşitli ve hatta çelişkili yanıtların verilebileceği ana soruları belirlemeyi içerir. Bu anlamda başta yoğunlaşılan sorular,  eşitlik, adalet kavramsal çalışmalarına kapı aralayan şekilde ilerlemektedir. Tartışma esnasında çocukların en sık verdikleri cevapları, fikir birliğine vardıkları ve anlaşamadıkları noktaları, varsayımlarını, önyargılarını saptamak tartışmanın diğer eksenlerini bulmak adına önemlidir.  

 

Tartışmaya Dair Farklı Yaklaşımlar

Açlık susuzluk görseliyle başlanılan tartışmaya dair üç yaklaşımın altı çizilebilir. İlk yaklaşıma göre, görselden itibaren “eşitlik” kavramına dair düşünmeyle ve eşitliğin manasının sorgulanmasıyla ilerlenebileceği gibi, aynı şekilde ikinci yaklaşıma göre çocukların üzerinde anlaşamadıkları, karşı taraflar oldukları kendi tezlerinden itibaren de ilerlenebilir. Örneğin bazı ülkelerin fakir olma nedenini bazı ülkelerin zenginliklerini arttırmak amacına bağlanabileceğini savunan görüşün karşısına, her ülkenin kendi zenginliğini kendi potansiyellerini gerçekleştirmek suretiyle yakalayabileceğini savunan görüş getirilebilir. İlk olarak eşitlik ve adaletin manasına yönelik olan kavramsal çalışma, böylelikle karşıtlıklar bulma yaklaşımıyla ilerlemektedir. Kavramsal ve karşıtlıklarla düşünme yaklaşımlarının yanına üçüncü yaklaşım olarak somut durum analizleri yaklaşımı getirilebilir. Bu yaklaşıma göre bir takım somut durum analizleriyle çeşitli zenginlik-fakirlik konuları bağlam olarak yakalanmaya çalışılan durum örnekleriyle ilerleyebilir.

 

Konuya dair Derinleştirme için Durum Örnekleri

Tartışmanın daha derine taşınması için tartışma esnasında bir çocuğun söyledikleriyle diğer çocuğun söylediği arasında bağlantı kurulması yoluna gidilebilir. Çocukların söylediklerinde tutarlılığı yakalamak veya çelişkilerin altını çizmek de derinleşme adına önemlidir. Çocukların söylediklerine geniş bir açıdan yaklaşarak soruşturma için yollar önermek de bu anlamda önemli durmaktadır. Soruşturmaya katılan çocukların yaşlarını, içinde bulundukları koşullarını, sosyal ve kültürel geçmişlerini hesaba katmak da derinleştirme çalışmalarının bir ayağını temsil etmektedir. Bu anlamda tartışma esnasında her bir çocuğun aşağıdaki durum örneklerine[2] dair sunacağı argümanları derinleşme çalışmasına katkı sağlayacaktır (Galichet 79-80). Söz konusu durum örnekleri bir bağlam olarak “para” konusunu her çocuğun sunacağı argümanların biricikliğiyle birlikte düşündürtmeye hizmet etmektedir.

 

Aşağıdaki her bir durum için atölyeye katılan çocuklara, bu durum sizce normal mi, adil mi şeklinde sorular yöneltilebilir? Çocukların verdikleri cevapları gerekçelendirmeleri istenebilir:

 

• Abdala, Senegal, Dakar’da yaşamaktadır. Abdala’nın çocuğu çok hasta, bunun için onu hastaneye götürüyor. Hastanede beklemesi gereken uzun bir kuyruk var. Hemşire, belli bir “para” vermesi karşılığında Abdala’yı öne çekebileceği teklifini sunuyor.
• Shah çok fakir bir ülke olan Bangladeş’te karısı ve beş çocuğuyla yaşıyor, beslenemiyorlar çünkü hiç “paraları” yok. Bir adam geliyor ve Shah’a bir böbreğini vermeyi kabul ederse, onun ve ailesinin bir yıl süreyle geçimini sağlayacak “para”yı vermeyi teklif ediyor.
• Bazı ülkelerde çocuklar okula gitmiyor ve “para” kazanmak için saatlerce çalışıyor.
• Afrika’da birçok kişi AIDS hastalığından ölüyor. Hastalığı iyileştiren ilaçlar var ama ilaç üretimi yapan firmalar çok “para” istiyor.
• Çiftçiler yıllarca hasat ettikleri tohumları kullanırken firmalar genetiği değiştirilmiş bitkiler yetiştirmeye başladılar. Genetiği değiştirilmiş tohumlar kısır tohumlar üretiyor ve çiftçileri “para” vererek firmalardan tohum almak zorunda bırakıyor.
• Madagaskar’da anneleri çöpten yemek bularak hayatlarını sürdüren çocuklar var.
• İki arkadaş ilkokula birlikte gittiler. İkisi de çok başarılı öğrencilerdi. Birinin ailesi çok fakir olduğu için liseyi bitiremeden çalışmak zorunda kaldı. Şu anda az para kazandığı bir ayakkabı fabrikasında çalışıyor. Diğerinin ailesi zengin olduğundan şanslıydı, mühendis oldu. İyi para kazanıyor. İyi bir arabası var ve rahat şartlarda yaşıyor.
• Konserve fabrikasında çalışan Pierre,  daha iyi şartlarda çalışmak, yüksek maaşlar talep etmek adına bir sendika kurmak ister. Bu durumdan haberdar olan patronu, kendisine sendika kurması durumunda işten kovulacağını bildirir. Pierre’e, sessiz kaldığı takdirde ise maaşının arttırılacağını bildirilir.
• Amerika’da siyah-beyaz çatışmasının en çalkantılı zamanlarında türlü mağduriyetler yaşamış siyah adam Malcolm’un para kazanması gerekiyor. İş başvurularında bulunuyor ama her seferinde, işlere, onun yerine beyaz adam tercih ediliyor.

 

Sonuç yerine

Çocukları “para” konusuna dair düşündürmek, insanî tarafın kaybedilmemesine vurguyla adil ve hakkaniyete uygun olanı ve dünyayı paylaştığımız komşularımızın hakkına hukukuna riayet etmeyi, başkalarının gözüyle hayata bakabilmeyi ön plana çıkararak olmalıdır. Konunun tartışma ekseninde, adalet, eşitlik gibi kavramları tekrar düşündürmek ve bu kavramlara dair akıl yürütmelerdeki karşıtlıkların altını çizmek düşünmeye dair yeni yollar açmıştır. Düşünmekle ortaya konan karşıtlıklardan açılan yeni yollarda bakış açıları tekrar değerlendirilip bağlam olarak somut durum örneklerine gidilmiştir. Durum örnekleri üzerine düşünmek, tartışmada açılan yeni yollara yeni argümanlar ve yeni kavramlar eklemeye hizmet etmiştir. Bu sayede, soruşturma topluluğunun katılımcısı olan dünya sakini çocuklar, ağaca kereste, güle parfüm, dağa maden rezervi olarak bakmanın haricinde başka türlü bir bakış açısı elde etmenin imkânına ulaşacaklardır.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kaynakça

Galichet,  François. Pratiquer la Philosophie à l’école. Paris: Nathan, 2004.

Nussbaum, Marth. “On Humanistic Education& Global Justice”, Web. Youtube, 16 Aralık 2007, The University of

Chicago Law School, https://www.youtube.com/watch?v=A_IR1ClD3Ns, Erişim: 3 Mayıs 2023.

______________. “Une crise Planetaire de l’Education”, Web. Courrienrinternational, 25 Temmuz 2010,

https://www.courrierinternational.com/article/2010/06/24/une-crise-planetaire-de-l-education, Erişim: 19 Ocak 2022.