Çocuk Edebiyatı ve Okuma Kültürü, eğitim merkezli olarak ele alınmış olup çocuk edebiyatını müstakil bir biçimde değil okuma kültürüne sağladığı/sağlayacağı işlev bağlamında inceler.
"Çocuk Edebiyatı ve Okuma Kültürü, eğitim merkezli olarak ele alınmış olup çocuk edebiyatını müstakil bir biçimde değil okuma kültürüne sağladığı/sağlayacağı işlev bağlamında inceler. Çocuk edebiyatı metinlerinde çocuğun gelişimsel ihtiyacına hangi tür metinlerin hitap ettiği ve hangi tür metinlere ihtiyaç olduğu vurgusuna odaklanan bir çalışmadır. Kitap, çocuk edebiyatının nasıl öğretileceği üzerinedir. Çocuk edebiyatı alanında kapsamlı eleştirel çalışmalara olan ihtiyacın varlığı da çalışmadaki temel vurgulardandır."
Bugün, Türkiye’deki çocuk edebiyatı sahasına bakıldığında akademik, kitaplaşmış çalışmanın çok fazla yer almadığı görülür. Çeviri metinler yer alsa da Türkiye’den bir yazarın Türkiye’deki çocuk edebiyatını ele alması durumuyla çok az karşılaşılır. Böyle bir tablonun varlığı, akademik boyutta çocuk edebiyatının müstakil bir çalışma alanı olarak Türkiye’de yer almamasıyla doğrudan bağlantılı olarak okunabilir. Bu yazı da çocuk edebiyatının Türkiye’den bir yazarın nasıl ele almış olduğunu görme gayesiyle, Sedat Sever’in ilk baskısını 2013’te kaleme aldığı Tudem Yayınları’ndan çıkan Çocuk Edebiyatı ve Okuma Kültürü çalışmasına yakın bir okumadır. Kitap, çocuk edebiyatını okuma kültürü ile beraber ele alma gayesini barındırmaktadır. Çalışmanın başlangıcındaki bu bakış metne iki gözle bakma vurgusunu vermektedir. Kitapta hem çocuk edebiyatı hem de okuma kültürü beraber ele alınmıştır. Sever, çalışmasında çocuk edebiyatını okuma kültürü edindirmede temel değişken olarak tartışmaya sunmuş olduğunu açıkça belirtir (7). Ancak bu yazıda öncelik, çalışmada çocuk edebiyatının nasıl ve ne şekilde ele alındığı vurgusuna olacaktır. Bu bağlamda yazıda etrafında dolanılacak sorular şunlar olacak: çocuk edebiyatından kasıt tüm dünyadaki çocuk edebiyatına genel bir bakış mı yoksa Türkiye özeline bir bakış mı; kitabın muhtevası bu genel “çocuk edebiyatı” başlığını nasıl tasnif edip, değerlendirmekte?
Öncelikle çalışmanın yazarı Prof. Dr. Sedat Sever, Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü’nde lisans, yüksek lisans ve doktorasını tamamlamıştır. Çocuk edebiyatı, dil ve edebiyat öğretimi üzerine çalışan Sever, bu çalışmada çocuk edebiyatı ile okuma kültürü arasındaki ilişkinin incelenmesi hedefi taşıyan yazıları bir araya getirmiştir. Çalışmaya yakından bakıldığında öncelikle şeklî özelliklerini ortaya koymak yerinde olacaktır, 2013’te ilk baskısı olan kitabın, 2015’te ikinci baskısı yapılmıştır. Çalışmanın çocuk edebiyatında kaynak olma gayesi arka kapak yazısında Prof. Dr. Selahattin Dilidüzgün’ün ifadesiyle de vurgulanmıştır. Çalışmanın çocuk edebiyatı alanı çalışanları için kaynak özellik taşıdığı iddiası söz konusudur. Yakın okumayla metin incelenmeye başlandığında içindekilerin nasıl ele alındığını görmek, çalışmanın neyi dert etmiş olduğunu görmeyi sağlayacak ilk ipucu olacaktır. Kitap toplam on üç bölümden müteşekkildir, bölüm başlıkları sırasıyla şöyledir: Okuma Kültürü Edindirme Sürecinde Temel Sorunlar ve Çözüm Önerileri; Çocuk, Edebiyat ve Yaşam; Çocukla Yazınsal İletişim; Çocuk Kitaplarına Yansıtılan Şiddet; Çocuk Kitapları Öğretici Olmak Zorunda mı?; Anadili Ediniminde Çocuk Kitaplarının İşlevi; Gelişim Sürecinin Temel Bir Aracı: Çocuk Edebiyatı Yapıtları; Çocuk Edebiyatı ve Eleştirisi; Çocuk Edebiyatı Öğretimi Nasıl Olmalıdır?; Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın Çocuk Şiirleri; Rıfat Ilgaz’ın Bacaksız Dizisi’nde Çocuk İmgesi; “Mo’nun Gizemi”nin Yazınsal ve Eğitsel Özellikleri; Çocuk ve Gençlik Edebiyatına Adanmış Bir Yaşam (5). Kitaptaki bölüm başlıkları kitabın çocuk edebiyatını nasıl tasnif edip ele aldığını göstermesi sebebiyle mühim gözükmektedir, bu sebeple zikredilmiştir. Çalışmada öncelik, çocuk edebiyatı dersinin nasıl ve hangi yöntemlerle verilmesi gerektiğine odaklanmak olmuştur. Her bölümün sonunda kaynakça bölümünün bulunması çalışmanın akademik bir “kaynak” olma gayesi taşıdığını gösteren özelliklerindendir. Kitabın sonunda da kaynak listesi mevcuttur, burada gönderme yapılan bilimsel çalışmalar, kitapta yer alan yazıların yayın bilgileri sırasıyla okura sunulmuştur. Yazar çalışmadaki amacının benzer muhtevaya sahip olan çalışmalara çabuk ulaşılabilir olmayı sağlaması olduğunu da “Önsöz”de dillendirir (7). Daha çok çocukların duyusal ve bilişsel gelişmelerine paralel eğitim süreçlerinde, çocuk edebiyatının işlevini ve nasıl anlatılması gerektiğini ele alan bir çalışmadır. Bu sebeple çalışmanın temel mekanizma kaynağının eğitim ve eğitme derdi olduğu görülür. Bu yazıda ele alınan ise bu eğitilme sürecinde çocuk edebiyatı hangi açılardan değerlendirilip incelenmişi göstermektir. Böylece çocuk edebiyatı sahasında çalışmanın konumu görülmüş olacaktır.
Kitaptaki bölümler yakından ele alındığında öncelikle okuma kültürü edindirme üç temel gelişim dönemi üzerinden incelemiştir: okulöncesi, ilköğretim, ortaöğretim (11). Bu tasnif çocuk sınırının nasıl ele alındığını görmeyi sağlar. Bu tasnife göre, ortaöğretimle çocuk başlığı nihayetlenir. Çalışmanın muhtevasına bakıldığında okuma kültürü oluşma sürecinde eğitim yönteminin önemi vurgusu; çocuğun bilişsel, fiziksel, dil ve düşünce gelişimi ihtiyaçlarına kapsamlı bilgiler, çocuk edebiyatının ders olarak verilmesi durumunda yöntemler, çocuk edebiyatı alanındaki ihtiyaçlar gibi mevzular kapsamlı bir biçimde örnekler verilerek sunulmuştur. Hangi tür kitapların çocuğun gelişimsel ihtiyacını sağlayacağı gibi bilgiler aktarılmıştır. Örneğin çalışmada, okulöncesi çocuklarının kitaplarla aralarında bağ kurabilmesi ve okuma kültürü edinebilmeleri için daha çok resimli, el yapısına uygun, sesli, özel dokulu; anlatısında da masal, bilmece gibi metinlerin olduğu görsel algılarını geliştirici çocuk edebiyatı ürünlerinin tercih edilmesi gerektiği ifade edilmiştir (15). Böylece yaş gruplarına göre kitaplarda bulunması gereken hem şeklî hem de muhtevaya dair hususlar anlatılmıştır. Yani çalışmada çocuk edebiyatına bakış, gelişimsel dönemlerine göre çocuklara sunulacak edebiyat metinlerinden beklenenler bağlamında ele alınmıştır. Hangi yaş grubunda hangi tarz kitap okumak çocukların gelişimine uyar sorusunun cevabı ayrıntılı bir biçimde okunabilir. Ayrıca Türkçe ders kitaplarının içermesi gerektiği düşünülen özellikler, öneriler kitapta mevcuttur. Çocuk edebiyatına ve çocuğa dair genel değerlendirmelerde bulunan çalışmada, çocuğun keşfetmeye açık olma hâlinden hoşlanan olmasının eğitimdeki önemi belirtilir. Bu sebeple de çocuk edebiyatı metinlerinde barınması gerekenin didaktizmle değil de çizgi, dil, anlatım ve estetik güçteki yükseklikle olabileceği vurgusu yapılmıştır (38). Resim ve dilin estetik olanaklarının çocuğa sunulması gerektiğinin altı çizilmiştir (40). Bu bakış, çocuk edebiyatının konumunun estetik düzeydeki önemini belirtmesi hasebiyle önemlidir. Kitapta ayrıca örnek olabilecek olarak değerlendirilen metinler de verilmiştir. Bir yandan da çocuk edebiyatı dersi aktarımı bağlamında, çocuk edebiyatı alanındaki eleştiri yoksunluğu vurgulanmış, eleştiri kültürünün oluşabilmesi için sığ değil de bilimsel ve sanatsal çalışmaların yapılması gerektiği dillendirilmiştir (110). Türkiye ve dünyadaki çocuk edebiyatı tarihine genel eleştirel bakışla çalışmalar yürütülmesi gerektiği vurgulanmıştır (119). Kitapta çocuk edebiyatı dersinin öğretiminn nasıl yapılandırılması gerektiğini ayrıntılı biçimde açıklayarak anlatma temel derttir. Örnek alınabilecek şair olarak Fazıl Hüsnü Dağlarca verilirken; Hababam Sınıfı’nın yazarı Rıfat Ilgaz da “Bacaksızlar” serisindeki kahraman çocuk imgesi anlatımıyla sunulmuştur. Kitaptaki son bölümde de Gülten Dayıoğlu çocuk edebiyatına adanmış ömür olarak sunulmuş, edebî kimliği, eserleri, hakkında yapılan çalışmalar gibi mevzular değerlendirilmiştir. Çalışma, çocuk edebiyatı ve eğitim alanında çalışma yapmak isteyenlerin, çocuk edebiyatı alanında eser verenlerin/vermek isteyenlerin yöntem bilgisine ulaşabileceği rehber kitaplar arasında değerlendirilebilir.
Çocuk Edebiyatı ve Okuma Kültürü, eğitim merkezli olarak ele alınmış olup çocuk edebiyatını müstakil bir biçimde değil okuma kültürüne sağladığı/sağlayacağı işlev bağlamında inceler. Çocuk edebiyatı metinlerinde çocuğun gelişimsel ihtiyacına hangi tür metinlerin hitap ettiği ve hangi tür metinlere ihtiyaç olduğu vurgusuna odaklanan bir çalışmadır. Kitap, çocuk edebiyatının nasıl öğretileceği üzerinedir. Çocuk edebiyatı alanında kapsamlı eleştirel çalışmalara olan ihtiyacın varlığı da çalışmadaki temel vurgulardandır. Bu çalışmanın ehemmiyeti ise çocuk edebiyatının okuma kültürü edindirme bağlamındaki işlevsel boyutunu ve çocuk edebiyatının konumunu Türkiye’deki eğitimci akademisyen tarafından Türkiye üzerinden ele alması bağlamındadır. Ayrıca bu çalışma, çocuk edebiyatı alanının farklı birçok disiplinle bağlantısının ele alınabileceğini de göstermektedir.
Kaynakça
Sever, Sedat. Çocuk Edebiyatı ve Okuma Kültürü. Ankara: Tudem Yayınları, 2015.