Çocuk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış her basımında, değişen toplumsal şartlara göre gözden geçirilip eklemeler yapılarak olgunlaşan bir çalışma.

"Çocuk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış her basımında, değişen toplumsal şartlara göre gözden geçirilip eklemeler yapılarak olgunlaşan bir çalışma. Bu bağlamda çocuk edebiyatı ürünlerinin yaşadığımız çağa göre sürekli olarak nasıl yeniden şekillendiğini ve konumlandığını da kitap sayesinde takip edebiliyoruz." 

Çocuk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış (A Critical Handbook of Children’s Literature) Cenk Pamay’ın çevirisiyle Erdem yayınlarından 2018’de yayımlandı. Çocuk edebiyatı alanında çalışmalar yapan üç Amerikalı yazarın ürünü kitap temelde bir kılavuz kitap olma iddiasını taşıyor. Kitap kütüphanecilere, ebeveynlere ve öğretmenlere çocuk edebiyatı ürünleri arasında “en iyi”yi nasıl seçeceklerinin yolunu gösteriyor. Kitabı değerlendirirken de bu eserin salt çocuk edebiyatı alanında çalışan akademisyenlere değil, çocuk okurla bağı olan, onlara en nitelikli kitabı seçme ve okutma yükümlülüğü devam eden kişilere yönelik yazıldığını akılda tutmak gerekiyor. Kitabın omurgası ise çocuk edebiyatı külliyatının metinlerarası bir ağdan müteşekkil olduğu tezi üzerine kurulu. Bu bağlamda bir çocuk kitabını analiz ederken onun diğer metinlerle nasıl ilişkiler kurduğuna bakmak gerekiyor. Çocuk klasikleri, bu kitaplardan ilhamla onları açan, aşan veya onlara muhalefet eden diğer kitaplarla birlikte okunmalıdır. Bir klasiğin ancak böyle bir perspektifle değeri daha iyi anlaşılabilir ve çocuk okura nitelikli edebiyatı sevdirmenin en temel yolu da budur.

Kitap on dört bölümden oluşuyor. Her bölüm kendi içerisinde çok katmanlı bir şekilde tasarlanmış. Ayrıca her bölümde değinilen kitapların açılımını sağlayacak ilgili diğer kitaplar “Metin Seti” başlığı altında veriliyor. Yine her bölümde yer alan “Üzerine Düşünelim” bölümlerinde okur, metinlere temel sorular yönelterek onları yeniden okuma konusunda yönlendiriliyor.

Kitap “Edebiyat Nedir?” ve “Çocuk Edebiyatındaki Sorunlar ve Köklü Değişimler?” adlı bölümlerle başlıyor. Böylece bu alana ilgi duyan ebeveyn, kütüphaneci ya da öğretmen karşılaşacağı güncel sorunlarla hızlıca tanışma fırsatı buluyor. Örneğin, çocuk edebiyatındaki sorunlar daha çok popülerleşmiş seri kitaplarla ilgili, bugün Harry Potter’la birlikte büyümüş bir nesil olmasına rağmen J. K. Rowling’in Harry Potter serisi son on yılın en çok yasaklanan ve engellenen yüz serisinin başında geliyor. Serinin aile kurumuna karşı olduğu, cadılığı ve büyücülüğü teşvik ettiği iddia ediliyor. Devamında gelen “Resimli Kitaplar” bölümü çocuk kitaplarının yetişkin kitaplarından ayrılan en önemli yanına dair bilgi verirken bu konuda açılımlar sunuyor. Çizimler, sözcükleri grafik bir forma sokarken metnin anlamı güçleniyor ve grafikler sözcüklerin söylediğinden daha fazla şey anlatır hâle geliyor. Ayrıca çocukların yetişkinlerden daha farklı ve onların fark edemeyeceği okumalar yapabilmesi resimli kitaplar konusunda her geçen gün daha fazla çalışmayı gerektiriyor.

Kitabın ilerleyen bölümleri edebiyat incelemelerinde kullanılan temel başlıklarla paralellik arz ediyor. Çocuk edebiyatında türler, karakter, olay örgüsü, zaman ve mekân, bakış açısı, üslup ve tema. Biyografiyle ve bilgilendirici kitaplarla ilgili bölümlerden sonra ise en son olarak “ Ömür Boyu Okuma Alışkanlığı” başlıklı bölüm geliyor.

Kitabın yekününü oluşturan bölümler, herhangi kurmaca bir edebî eseri incelerken kullandığımız tekniklerden farklı ne sunabilir diye bir soru sorulabilir. Oysa örneğin “Zaman ve Mekânın Kullanımı” başlıklı bölümde bir çocuk kitabı için zaman ve mekânın yetişkin kitabından çok daha fazlasını ifade edebileceği, kitaptaki çizimlerin hikâye boyunca değişen mekâna ve zamana yönelik tasarlanması ayırt edici bir unsur olarak karşımıza çıkıyor. Örneğin Matt Phelan’ın The Storm in The Barn adlı grafik romanı bir toz fırtınası sırasında bir kasabanın her tarafını kapsayan toz hissini sepya tonları ve fırıl fırıl dönen çizgilerle aktarıyor. Böylece okur Kansas kırsalını kapsayan, her canlıyı toza boğan, bitkileri susuzluktan kavuran toz bulutlarını daha iyi kavrayabiliyor.  

Çocuk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış her basımında, değişen toplumsal şartlara göre gözden geçirilip eklemeler yapılarak olgunlaşan bir çalışma. Bu bağlamda çocuk edebiyatı ürünlerinin yaşadığımız çağa göre sürekli olarak nasıl yeniden şekillendiğini ve konumlandığını da kitap sayesinde takip edebiliyoruz. Bu değişimlerden kısaca söz edersek, 1991’den sonra yazılan kitaplar tür ve içerik bağlamında değişmiş. Televizyonun, internetin ve dijital bir çağın içine doğan çocuklar öncesinden daha karmaşık yapıda ürünlere gereksinim duyuyor ve bu yönüyle çocuk edebiyatı ürünleri yetişkin edebiyatına daha çok benzemeye başlamış. Günümüz çocuk edebiyatı kitaplarında görsellik daha ön planda, grafik romanlar ve yazısız kitaplar daha çok okunuyor. Dahası, türlerin ve içeriklerin sınırları bulanıklaştığı postmodernizm çağında bir çocuk kitabı bilim, tarih, matematik ve hayvanlarla ilgili olup aynı zamanda düşsel bir kurguya sahip olabiliyor.

Bu çalışmayı farklı kılan bir başka yanı ise kitabı bir çocuk klasiğiyle birlikte okumak gerekliliği. Özellikle eserlerin incelenmesine ilişkin metodolojinin aktarıldığı bölümler E. B. White’ın Örümcek Ağı adlı kitabına atıflarla yazılmış. Örneğin, karakterle ilgili bölümde karakterin çocuk edebiyatı ürünlerindeki önemi ve işlevi, Örümcek Ağı’ndaki ana karakter Wilbur üzerinden anlatılıyor. Yetişkin okurlar nasıl okudukları romanlarda kendileriyle özdeşlik kurabilecekleri büyüyen, gelişen ve eylem halinde karakterlerle bağ kurarlarsa aynısı ve belki daha çoğu çocuk okur ve hikâye karakterleri için de geçerlidir.

Kitabın “Ömür Boyu Okuma Alışkanlığı Kazandırmada” adlı son bölümünde öğretmenlere değerli önerilerde bulunuluyor. Öğretmenin her gün sınıfta sesli okuma yapması, öğrencilere de okuma için vakit ayrılması ve okunanlar hakkında tartışma yapılması bu öneriler arasında yer alıyor. Okumak ve okuduğu hakkında konuşabilmek, düşünme ve konuşma arasındaki bu bağı güçlendirirken öğrencinin kendi düşüncelerini keşfetmesini sağlıyor. Böylece, ömür boyu sürecek kendini ve insanı tanıma keşfinin ilk adımları sağlam bir şekilde atılıyor. Çalışmanın eklerinde çocuk kitabı ödülleri, çocuk dergilerinden seçmeler, çocuk kitaplarını inceleyen yayınlarından seçmeler, çocuk edebiyatıyla ilgili internet sitelerinden seçmeler yer alıyor. Doğal olarak ödüller ve yayınlar İngilizce konuşan ve yazan bir dünyaya yönelik. Çocuk edebiyatı alanıyla ilgilenenler ve bu alanda çalışanlar için bir kılavuz eser olan Çocuk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış’ın dilimize kazandırılması ülkemizin çocuk edebiyatını bu genişlikte ve metinlerarası bir çerçevede ele alacak çalışmalara da vesile olacaktır.

Kaynakça

Lukens, Rebecca J. vd. Çocuk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış. Çev. Cenk Pamay. İstanbul: Erdem Yayınları, 2018.