Konya’da her yıl, üç aylar olarak bilinen Recep, Şaban ve Ramazan aylarının gelişi bir dizi geleneksel etkinlikle kutlanıyor. Regaip Kandili’nden bir gün önce Fener Alayı ile başlayan bu şenlik Regaip Kandili’nin kutlandığı günün sabahında Şivlilik
Konya’da her yıl, üç aylar olarak bilinen Recep, Şaban ve Ramazan aylarının gelişi bir dizi geleneksel etkinlikle kutlanıyor. Regaip Kandili’nden bir gün önce Fener Alayı ile başlayan bu şenlik Regaip Kandili’nin kutlandığı günün sabahında Şivlilik ve çeşitli ikramlarla birlikte gün sonuna kadar sürüyor. Nesilden nesile aktarılan bu geleneğin ilk ne zaman başladığı bilinmese de şivlilik isminin nereden geldiği ile ilgili çeşitli rivayetler bulunmakta. Bunlardan ilki, Vedat Çakır’ın aktardığına göre Konya’da yırtıcı ve göçmen bir kuş olan “cüllülük” adlı kuşun çıkardığı ses dolayasıyla çocukların şivlilik demesi (Aktaran Görgülü 72). İkinci rivayet ise Konyalı şair İsmail Desteli’nin aktardığına göre 1070’li yıllarda varlıklı bir hanım pişi yapıp dağıtması. Pişi yağda kızarırken şiv şiv civir civir sesleri çıkarır ve şivlilik ismi buradan gelir (Aktaran Görgülü 73).
Yerel bir bayram olarak nitelendirebileceğimiz Şivlilik, Regaip Kandili sabahı başlasa da önceki günün akşamında yapılan fener alayı da yine çocuklar için düzenlenen bir eğlence olarak karşımıza çıkıyor. Fener Alayı günü, akşam saatlerinde hava karardığı vakit Konyalılar sokaklara çıkarak küçük ateşler yakıyorlar. Bu ateşlerin etrafında halka oluşturup maniler, ilahiler söyleyerek gelen üç ayları karşılıyorlar. Çocuklar ise bu gecede -sembolik bir okuma yapacak olursak- ellerinde tuttukları fenerlerle karanlığı aydınlatıyorlar. Fenerler, seneler içinde mumlu kâğıt fenerlerden ışıklı fenerlere dönüşse de çocukların ellerinde aydınlık saçmaya devam ediyorlar. Maniler de yine kuşaktan kuşağa aktarılarak bu gecede tekrar okunuyor. “Fener alayı / Kızlar sarayı. / Fener alayı, /Erkekler çeksin halayı/”, “Fener alayı / Kızlar yaksın alayı /Oğlanlar çeksin halayı” (Görgülü 72) manilerini Fener Alayı akşamı Konya sokaklarında hâlâ duyabilirsiniz.
Ateş ve fenerlerle aydınlatılan gecenin sabahındaysa çocuklar ellerinde poşetler ya da bugüne özel dikilmiş bez çantalarıyla ev ev gezerek şivlilik toplamaya başlıyorlar. Çocuklara dağıtılan bu ikramlar genellikle çikolata, gofret, bisküvi, sakız ve şekerlemelerden oluşuyor. Sabahın erken saatlerinde sokaklara dökülen çocuklar önce evlerinin çevresindeki evlere ardından halkayı genişleterek civar evlere gidiyorlar. Kalabalık gruplar halinde şivlilik toplayan çocuklar her kapıyı çaldıklarında “Şivliliiiiik!” diye bağırarak ya da “Şivli şivli şişirdi, erken kalkan pişirdi. / İki çörek, bi börek bize şivlilik gerek”; “…Şivli şivli şişirmiş, / Erken kalkan pişirmiş, / İki çörek bir börek, / Bize namazlık gerek. / Şivliliiiiik...” gibi çeşitli maniler söyleyerek poşetlerini doldurup evlerine dönüyorlar (Aktaran Görgülü 74). Resmî tatil söz konusu olmasa da öğrenciler bugün okula gitmemeyi tercih ediyor ya da bazı okullar kendi Şivlilik Bayramı’nı kutlayarak bu geleneğe ortak oluyorlar. Kadınlar Şivlilik Günü evlerinde yaptıkları pişi adı verilen hamur kızartmalarını, yufkaya sarılmış un helvalarını ev ev dolaşarak komşularına ikram ediyorlar.
Şivliliği, son yıllarda Konya Belediyeleri de üç ayların giriş haftasına yayılmış etkinlikler ve atölyelerle festivale dönüştürmüş durumdalar. Bu yıl ise Konya Büyükşehir Belediyesi ve Selçuklu Belediyesinin hazırladıkları “Şivlilik Çocuk Bayramı” programı 10 Ocak tarihinde başladı. 14 Ocak gününe kadar devam edecek olan bu bayramda geleneksel tiyatrodan çocuk sinemasına, konserlerden atölyelere ve yetişkinler için söyleşilere kadar çok çeşitli etkinlikler çocuklar ve ailelerini bekliyor.
Not:
“Şivlilik” üzerine bir çocuk kitabı okumak isterseniz Sümeyra Turanalp’in BeyazBulut Yayınlarından çıkan Bir Şivlilik Bayramı kitabına bakabilirsiniz.
“Şivlilik” geleneği üzerine yazılmış bir deneme okumak isterseniz Feyza Kartopu’nun Cezve Çocuk Yayınlarından çıkan Zamanın Şarkısı: Çocuk Dürbünüyle Denemeler kitabına bakabilirsiniz.
Kaynakça
Görgülü, Dilan. “Konya’da Aşure, Şivlilik ve Fener Alayı Geleneği”. Avrasya Sosyal ve
Ekonomi Araştırmaları Dergisi 5.12 (2018): 66-82.