Çocuk edebiyatı ürünleri, çocuğun duygu ve düşünce dünyasına seslenirken kurgunun imkânları doğrultusunda bir oyun alanı hissi yaratır.
Çocuk edebiyatı ürünleri, çocuğun duygu ve düşünce dünyasına seslenirken kurgunun imkânları doğrultusunda bir oyun alanı hissi yaratır. Edebi metinler aracılığıyla yaşamı anlama ve anlamlandırma hakkında ipuçları sezinleyen çocuklar, kahramanlarla özdeşleşerek sorunlarına çözüm yolları bulur. Yine, “Çocuk edebiyatı ürünleri, okurlarını insan ve yaşama ilişkin gerçekliklerle buluştururken çeşitli erdem ve değerleri de sezdirerek çocuğun kişilik gelişimine katkıda bulunur” (Aslan 201). Göktuğ Canbaba’nın kaleme aldığı Perili Ev romanı da bu metinlerden biridir. Anlatıda Ihlamur Sitesi’nde yaşayan bir grup çocuğun yaz aylarında futbol oynamak, bisiklet sürmek ve dondurma yemek etrafında geçen günleri perili eve yaptıkları bir keşifle değişmesi konu edilir. Bu çalışmada çocuklara oyun alanı hissi yaratan Perili Ev kitabı, değerler aktarımı ve duygu eğitimi bağlamında futbolun araçsallaşması bakımından tartışılacaktır.
“Spor, sosyalleşme ve sosyal değişim aracı olarak hizmet veren olağanüstü bir güce sahiptir” (Küçük ve Koç 3). Spor özellikle de takım hâlinde oynanan spor oyunları fedakârlık, sadakat, sorumluluk, disiplinli olma, birlik ve beraberlik gibi değer ve durumların içselleştirilmesine katkıda bulunur. Özbar’ın Çocuğunuz için Futbol çalışmasında ifade etiği gibi takım oyunları içerisinde her kesimden, yaştan, ülkeden insanın ayrım gözetmeksizin zevk aldığı spor aktivitesi futboldur. Çocuk, futbol ile takım olmayı öğrenir. Topluluk içerisinde nasıl davranacağını, kendi hareketlerinin takıma neler katacağını ve duygularını kontrol edebilmeyi keşfeder. Futbol, bir sosyalleşme aracı olarak görülebilir. Takımın bir parçası olmak; iş birliğini, sorun çözmeyi, beyin fırtınası yapmayı, yardımlaşmayı, kurallara ve farklı düşüncelere saygı duymayı geliştirir.
Sporun kişilik ve sosyal gelişimine katkıları ancak deneyim yoluyla çocuk tarafından içselleştirilir. Çocuk yazını metinleri bu deneyim alanını oluşturan kaynaklardan biridir. Yazın, okura sanatçı duyarlığı ile kurgulanmış bir deneyim sunar. Yaşama yeni anlamlar katar, insan yaşamının gerçeklerini sanatçı duyarlığı ile kavratır. Sever’in Çocuk ve Edebiyat çalışmasında belirttiğine göre yazınsal metinler, yaşamdan kesitler ortaya koyarken insanın gerekli olanlara odaklanmasını sağlar. Okuma eylemi ile olayları ve olayların etkilerini anlamaya yardımcı olur . Çocuk yazını da bu anlama biçimleriyle benzer biçimde yorumlanabilir. Yaşama yeni pencerelerden bakma imkânı sunarken aynı zamanda çocuğa görelik ve çocuk gerçekliği ilkelerini göz önünde tutar. Nitelikli çocuk yazını ürünlerinde çocuk, bir yetişkinin sınırlamalarına dayalı öğütsel gerçekliklerle karşılaşmak zorunda bırakılmaz ve çocuğun gelişimi-değişimi-dönüşümü için ihtiyaç duyduğu ipuçları sezdirilir. Yazınsal metinler, dilin olanaklarını kullanarak çocuğa yeni yaşantılar sunar. Çocuk, bu yaşantıları kendi birikimlerine ekler.
Çocuk yazını metinlerinde takım oyunlarının ve futbolun anlatımdaki işlevleri çocuğun duyularına hitap ederek düşüncelerini devindirir. Kurgu içerisindeki deneyim alanları çocuğun düş gücüne seslenir, empati yeteneğini geliştirir. Çocuk, kahramanlarla özdeşim kurarak kendi yaşam deneyimlerine yenilerini katar. Perili Ev metninde bir grup çocuk için futbol vazgeçilmezdir. Oyun alanları mahallece perili ev diye adlandırılan tekinsiz bir mekânın hemen yanındadır. Maç yaparken top kimi zaman perili evin bahçesine kaçar. Bu tekinsiz atmosferden ötürü bahçeye girip topu geri alamazlar. Bu yüzden her seferinde bakkaldan yeni bir top almaları gerekir. Harçlıklarından vazgeçerek bir kavanozda top almak için para biriktirirler. Paylaşımcı olma değerini deneyimleyen çocuklar için futbol o kadar kıymetlidir ki toptan artan parayı kullanarak sırayla dondurma alabilirler ancak. Dayanışma değeriyle ön plana çıkan futbolda başarılı olmak iyi bir takım olmayı gerektirir. Çocukların oyun dışında da bir takım olmasını sağlayan futboldur. Takımın golcüsü Kaptan Doruk, herkesi bir araya getirmeye çalışır, kalede de Panter Aslı vardır. Can ve Cem ikizleri sürekli atışırken Doğa, sakinleştirici gücüyle tartışmaları sonlandırır. Boğaç grubun en oburu ve korkulara karşı en hassas olanıdır. Grubun bir parçası olmayan sokak çocuğu Ali, Doğa’nın oyun sırasında sakatlanması nedeniyle aralarına katılır. Yardımseverliğiyle öne çıkan Ali, çocukların perili evle temas kurmasına da neden olur.
Tekinsiz bir mekân olan perili evin yakınlarına gitmeleri çocuklara yasaktır. Fakat çocuklar bu yasağı çiğnemekten çekinmezler çünkü futbol oynayacakları tek alan perili evin yanındaki sahadır. Şehirleşme ve yatırım planlarında çocukların düşünülmemesi üzerine bir eleştiri olduğu söylenebilir. “Büyükler, belki her yere alışveriş merkezi, büyük binalar ve otopark dikmeselerdi başka yer bulabilirlerdi” (20) cümleleri çocukların oyun alanı bulamamalarını bir nedene bağlar. Bu neden sonuç ilişkisi kurguda boşlukların yer almamasını sağlarken şehirleşme üzerine bir eleştiri imkânı sunar. Perili evin bütün tekinsizliği ve ürkütücülüğüne rağmen çocukların futbol için sahadan vazgeçememeleri cesaret değerini örneklendirir. Şöyle ki, Ihlamur Sitesi çocuklarıyla Kaya Sitesi çocukları ezeli rakiplerdir. Futbol oynanan saha konusunda tartışma yaşarlar. Kaya Sitesi çocukları sahayı paylaşmak istemez. İki takım arasında yaşanan gerilim sonucu maç yapmaya bağlanır. Futbol maçını kazanan takım sahayı alacaktır ve diğer takım artık orada oynayamayacaktır. Akran zorbalığını örnekleyen tavır ve konuşmalar, çocukların dünyasını açımlamaktadır. Maç günü geldiğinde Kaya Sitesi oyuncularından biri Aslı’nın -bir kızın- kaleci olmasına hem şaşırır hem de bu durumla alay eder. Toplumsal cinsiyet rollerinin çocuk oyunları arasında da tezahürleri görülür. Kaya Sitesi takımından Selim, kırmızı kart almayı göze olarak Doğa’nın bileğine zarar verir. Doğa oyundan çıkmak zorunda kalır. Arkadaşları maçı bırakıp Doğa’yı hastaneye götürmek isteseler de Doğa buna izin vermez. Arkadaşlık ve fedakârlık değerini bilen Doğa, acıya katlanmayı göze alır. Bu sırada Ali, Doğa’nın yerini alarak takıma dahil olur. Fakat top perili evin bahçesine kaçar. Ali de topu almak için duvardan atlayarak bahçeye geçer. Uzun süren bekleyişe rağmen Ali geri gelmemiştir. Yakın arkadaş olmamalarına rağmen takım olmanın bilincinde olan çocuklar Ali’ye bakmak için bahçeye gitme cesaretini gösterirler. Bahçede çocuktan geriye giysileri kalmıştır. Yağan yağmur, gök gürültüsü ve şimşeğin etkisiyle atmosfer daha da tekinsiz olur. Perili evin çocuğu yuttuğunu ya da esir aldığını düşünen çocuklar ilk tepki olarak korkup kaçarlar. Fakat Aslı, Ali’nin başına neler geldiğini merak eder ve onu perili evden kurtarmaları gerektiğine karar verir. Perili eve keşif yolculuğunda Aslı’yı arkadaşları yalnız bırakmaz çünkü onlar bir takımdır.
Bu açıdan Perili Ev kitabında futbol, çocukları birleştiren ve takım haline getiren bir araç olarak belirir. Cesaret, dayanışma, dostluk, fedakârlık, yardımseverlik, eşitlik gibi değerler kurgu içerisine yerleştirilmesi çocukların bu değerleri sezinlemesine ve içselleştirmesine olanak sağlar. Çevreye duyarlılık ve toplumsa cinsiyet rolleri konularında yapılan eleştiriler de yine futbol aracılığıyla örneklendirilir. Galibiyet ve mağlubiyetin farklı duygulara sebep olduğunu ve bu duyguların kontrol edilmezse sonuçlarının neler olacağını açıklayan durumlara yer verilir.
Sonuç olarak, çocuk yazını ürünlerinde futbol anlatılarına yer verilmesi okur olarak çocuğun kurgu içerisine dahil olmasını kolaylaştıran etkenlerden biri olarak karşımıza çıkar. Çocuk okurların karakterlerle özdeşleşebilmesi empati yeteneklerini geliştirdiği gibi, bu karakterlerin deneyimleri dolayımıyla kendi yaşam deneyimlerine yeni yaşantılar eklenmesini de sağlar. Böylelikle karakterlerin gözleriyle gören, kulaklarıyla işiten ve hisleriyle duygulanan çocukların değişimi-dönüşümü benliğine duyarlık kazanarak gerçekleşir. Göktuğ Canbaba’nın kaleme aldığı Perili Ev de okura karakterlerle özdeşleşme imkânı sunmasıyla futbolun araçsallaştığı, yardımseverlik, fedakârlık, cesaret, dostluk, dayanışma, eşitlik gibi değerlerin çocuk okura aktarıldığı metinlerden biri olarak belirir. Çocuk okurun kendini, içinde yaşadığı toplumu ve dünyayı anlamlandırmasına imkân sunan değerleri keşfederek içselleştirmesi nitelikli yazın ürünleriyle sağlanabilir. Perili Ev de karakterlerin gerçekliği, popüler bir spor olan futbolun çocukların birleştirici gücü olması, korkularına rağmen bir arada olmaktan vazgeçmemeleri ve çocuk okura bir oyun alanı hissi yaratmasıyla onların farkındalıklarını geliştiren nitelikli metinlerden biri olarak zikredilebilir.
Kaynaklar
Aslan, Canan. "Yazınsal nitelikli çocuk kitaplarının çocuğun gelişim sürecindeki yeri”. II. Ulusal Çocuk ve Gençlik
Edebiyatı Sempozyumu (Gelişmeler, Sorunlar ve Çözüm Önerileri). (2006): 189-200.
Canbaba, Göktuğ. Perili Ev. 3.Baskı. İstanbul: Doğan Egmont, 2018.
Küçük, Veysel & Koç, Harun. “Psiko-Sosyal Gelişim Süreci İçerisinde İnsan ve Spor İlişkisi”. Dumlupınar
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10, (2004):131–142.
Özbar, Nurper. Çocuğunuz İçin Futbol. İstanbul: Türkiye Futbol Federasyonu, Elma Basım, 2009.
Sever, Sedat. Çocuk ve Edebiyat. İzmir: Tudem Yayınları, 2013.