Ödüllü yazar Koray Avcı Çakman’ın kaleme aldığı Kitap Dedektifleri: Hazine Avı bir grup arkadaşın başından geçen fantastik olayları okuyucuya aktarmaktadır.

Ödüllü yazar Koray Avcı Çakman’ın kaleme aldığı Kitap Dedektifleri: Hazine Avı bir grup arkadaşın başından geçen fantastik olayları okuyucuya aktarmaktadır. Anlatıda yaşanan fantastik olaylar çerçevesinde hem anlatı içerisindeki kahramanlar hem de okuyucu bilişsel gelişim teorisine (Cognitive stages of development) göre “soyut işlemler” (formal operational) dönemindedir. Bu yazıda anlatı karakterlerinin yaşadıklarını bu bağlamda işlemiş olacağım.

Anlatıda dört arkadaşın, Melis ve Ozan ile ikiz kardeşler Cemre ve Emre’nin, başından geçen olaylar yaşamış oldukları çok korunaklı ve yapay bahçeyle çevrili sitede gerçekleşmektedir. Siteye yabancı birinin girdiği söylentisiyle birlikte dört kafadar bu olayın peşine düşerler. Olayların başlangıç noktası, bahçede bulunan yapay mor çalılıklardır. Mor çalılıkları kazarak şişe içerisinde bir bilmece bulurlar. Bu bilmeceyi sadece Alis Harikalar Diyarında’yı okuyarak çözebileceklerdir. İpuçları, kahramanlarımızı bahçede tavşan heykeli aramaya yöneltir. Tavşanı bulduklarında yeniden bir bilmece bulurlar ve bilmece bu arkadaşları Almarpa’nın Gizemi adlı kitaba yöneltir ve kahramanlarımız bu bilmeceyi de çözer. Buldukları yeni bilmeceler başka kitapları da okumalarını sağlar.

Anlatıcı olayları kurgularken onları bir gizem çerçevesine oturtur ve anlatı soyutluk hakkında algı geliştirme ile birden fazla problemi çözüme ulaştırma gibi nitelikleri kahramanlara kazandırma işlevi üstlenir. Bir başka deyişle anlatının hitap etmiş olduğu yaş grubunda Piaget’in bilişsel gelişim teorisine göre “somut işlem” (concrete operational) döneminden “soyut işlem” (formal operational) dönemine geçiş mevcuttur. Somut işlemler döneminde eklemlenen kazanımlar, kahramanların daha üst bir düzeye geçmelerini mümkün kılar. Geçilen bu dönem, soyut işlemler dönemi olarak adlandırılır. Bu dönemdeki kişi “şimdi” ve “burada”yı algılayıp mevcut olmayan olasılıkları da göz önünde bulundurup değerlendirme yetisine sahip olur (Ahioğlu 6).

Emre, Cemre, Melis ve Ozan’ın sitelerine giren gizemli kişileri araştırırken olasılıkları değerlendirmeleri bu durumu destekler niteliktedir. Emre ve Cemre olayı duyup Ozan ve Melis’le paylaşırlar. Gizemli kişiler gece geç vakitte bahçeye girdikleri için onları gören çok az kişi olacaktır. Kimlerin görmüş olabileceği olasılığını değerlendirmeleri birinci örnektir. Bu olasılıklar üzerine düşünüp Emre ve Cemre büyükbabalarının geç saatte yattığını hatırlarlar ve ona bu olayı sormaya karar verirler. Büyükbaba gerçekten gizemli kişileri görmüştür ve mor çalılıkların oraya bir şey gömdüklerini söyler. Böylece değerlendirilen olasılıklar sonucu yaptıkları araştırma onların problemin ilk basamağını çözmelerini sağlamıştır.

Pigaet’in teorisine göre, soyut işlem dönemindeki kişi “birleştirici düşünme” edimini kazanmıştır. Bu düşünme sisteminde kişinin birden fazla özellik ve değişken içeren bir problemi, olası bütün değişkenlerle birlikte değerlendirerek çözüme kavuşturması söz konusudur. Aşağıdaki fantastik bilmece ile dikkatleri cezbedilir ve arayışları başlar: “Arayan bulur,/Merak merakı doğurur,/Aradığın ne havada,/Ne ayda,/Ne de yerin altında.../Alis yanında olsa sana söylerdi,/Tavşan önden giderdi./Sen de Alis gibi düş peşine,/Bu kolay bir bilmece./Çabucak çözülecek,/Tavşan sana yol gösterecek./Duvar duvarla birleşecek./İki duvar seni gizeme götürecek./Tavşan da bahçıvan da sizi izleyecek.” (Çakman 105) Önlerine çıkan ve oldukça fantastik olan bu ilk bilmecenin ne olduğunu anlamaya çalışırken birçok parametreyi birlikte değerlendirirler; kelimeleri tersten yazıp herhangi bir anlam var mı diye bakmaktan büyüteçle kağıdı inceleyip aslında bir haritanın olup olmadığını değerlendirmeye varıncaya dek. Bütün bu değişkenler sonucunda bilmecenin içerisinde geçen Alis kelimesinin Alis Harikalar Diyarında hikâyesine atıf yaptığını ve ancak bu hikâyeyi okuyarak sonuca ulaşacaklarını bulmuşlardır. Hikâyeyi okuduktan sonra bilmecede ve hikâyedeki parametreleri birlikte değerlendirmeleri gerekmiştir:

“Melis: (...) Alis tavşanın peşine düşünce neler oldu? (...) Küçücük bir tavşan deliğinden geçip olağanüstü bir dünyaya ulaştı... Tavşanın peşine düşmeliyiz, ama bu canlı bir tavşan olmayabilir...

Cemre: Bahçede irili ufaklı heykeller var. (...) Tavşan heykeli de vardır sanırım sitenin bir yerinde. Onu bulmalıyız bence...” (116-7-8).

“Birleştirici düşünme” ile gizemli bilmecenin cevabının site bahçelerinde yer alan tavşan heykelinde olduğunu bulmuşlardır.

Anlatı kahramanlarının alışılageldik sıradan hayatlarına katılan fantastik olaylarla birlikte kitapların peşine düşerek yapmış oldukları araştırmalar ve problemleri çözüm aşamaları, hem anlatıdaki ana karakterlerin yaş grubuyla hem de okuyucu kitlesinin yaş grubuyla örtüşmektedir. Piaget’in teorisine göre soyut işlemler döneminde olan okuyucunun olayları kavraması kahramanların olayı kavramasıyla örtüşecektir. Belki de anlatıdaki kahramanlarla birlikte okuyucuda bu fantastik bilmeceleri çözümleyecek, bu ve benzer fantastik anlatılar hitap ettikleri yaş grubunun bilişsel gelişimini de olumlu etkileyecektir.

Kaynakça

Ahioğlu, E. Nihal. LİNDBERG. Piaget ve ergenlikte Bilişsel Gelişim. Kastamonu Eğitim Dergisi 1 c.19 (Ocak

2011):1-10.

Çakman, Koray Avcı. Kitap Dedektifleri: Hazine Avı. İstanbul: Doğan ve Egmont Yayıncılık, 2017.