Ayşe Sevim’in Tuhaflıklar Asansörü ve Ejderhalar Zamanı kitaplarından oluşan iki kitaplı “Hikâye Anahtarcısı” dizisinde, Şaban isimli bir karakterin başından geçen fantastik bir yolculuğun hikâyesi okura sunulmuştur.
Ayşe Sevim’in Tuhaflıklar Asansörü ve Ejderhalar Zamanı kitaplarından oluşan iki kitaplı “Hikâye Anahtarcısı” dizisinde, Şaban isimli bir karakterin başından geçen fantastik bir yolculuğun hikâyesi okura sunulmuştur. Şaban herkes gibi büyüyen bir çocukken, rutin hayatı bir gün başına düşen kâğıt parçasındaki not ile değişir: “Lütfen yardım et! Yukarıda tutsak kaldım. Bu kâğıdı bulan kişi, beni kurtar!” (Sevim 8). Şaban bu not ile belirsiz ve merak uyandırıcı bir durumun içine girer. Bu vesileyle de hikâye, okuru kendisine bağlayacak bir kanal açmış olur.
Fantastik kurgunun temelinde belirsizlik ve gergin bir duygu hâli yatmaktadır. Bu duygu hâli, okuru olayın içine çekecek ve süreci yönlendirecektir. Hikâye bu bağlamda başarılı bir girizgâh sunmuştur. Fantastiğin gündelik yaşamda bir gedik açtığını, kabul edilen normları ihlal ederek gerçeklikte kırılma ve yanılsama yarattığını öne süren Pierre-Georges Castex fantastiği; “başına gerçek dışı bir olay gelen, şoka uğrayan ve zihnin karşı çıkışlarına rağmen bir olgunun gerçekliğini hisseden ve hissettiğine inanan birinin düğümü” olarak, Todorov ise “kendi doğal yasalarından başka yasa tanımayan öznenin, görünüşte doğaüstü bir olay karşısında yaşadığı kararsızlık hâli” olarak tanımlar (alıntılayan Aslan Ayar 25-6). Bu tanımlamalar doğrultusunda Şaban notun peşinden gidip gitmemek konusunda bir tereddüt hissetmiştir: “Şaban okul çantasının askılarını sımsıkı tutarak şöyle dedi: ‘Gideceğim, benim yerimde kim olsa aynısını yapardı. Gidip yardım çağıracağım’. Şaban eğer asansöre binmezse ne olacağını ömrü boyunca merak edeceğini düşündü”. Bu kısımda merak, görünen hakikate baskın gelerek görünmeyen hakikatin peşine düşme çabası ile esere yön veren duygu olmuştur.
Eser, yaşlı insanları görmeye alıştığımız yerlerde değil beklemediğimiz mekânlarda okurun karşısına çıkararak fantastik kurguyu besleyen bir yapıyla dikkat çeker. Bunlar kurgusal motiflerin hikâyeye yön verecek küçük modülleridir. Tuhaflıklar Asansörü’nde lobi alanında yaşlı bir teyzenin Hikâye Anahtarcısı göreviyle bulunması Şaban için alışık olmadığı bir durumdur. Hikâye Anahtarcısı, Ejderhalar Zamanı’nda Şaban’ın karşısına müzede çıkar ki bu da beklenmedik bir durumdur. Anahtar, geçmiş ve gelecek arasında kopmuş bağın kilidini açmakla görevlidir. Hikâye Anahtarcısı’nın da yaş itibarıyla büyük olması bu bağlamda anlamlıdır. Fantastik eserlerde kahramana, yolculuğunda rehber olan ve yol gösteren insanlar yaşlı ve bilge kişilerdir. Bilgelik yönleriyle gösterdikleri yol kahramanın bir düğümü çözmesini sağlayacaktır.
Bir edebî tür olarak fantastik aslında sadece dış dünyayı dönüştürmez, kutsal kitaplardan halk hikâyelerine “ilk” metinleri, dolayısıyla edebiyatı da dönüştürür; fantastik türdeki bir anlatının aslında ilk anlatılarla kan bağı vardır. Mitoloji ve destanlar, hayret verici olay ve kahramanları, coğrafi tuhaflıkları, doğaüstünü anlatışı ve dünyanın oluşumuna dair kurdukları büyülü öykülerle fantastiğin atası olarak kabul edilmiştir. Periler, canavarlar, hortlaklar, büyücüler, dev yılanlar ve cinlerin içinde bol bol görüldüğü doğaüstü masallar gibi olağanüstü anlatılar da fantastiğin şekillenmesinde önemli katkı sağlamıştır (Aslan Ayar 27-8). Eser, bu bağlamda fantastik motiflere yer verir. Geçişlerin sağlandığı bu motiflerle karakter üzerinden okur da o dünyanın olağan durumlarını anlayarak bir sorgulama eğilimine gidebilecektir. Şaban’a her iki kitapta da yol gösterici olarak bir kıssa, bir biyografi metni, din büyüklerinin sözleri verilmiştir. Ejderhalar Zamanı’nda Kürşad Ayaklanması’nın olduğu zamana ışınlanan Şaban, orada Hz. Ali’nin kıssaları ve sözleriyle karşılaşır. Yazar burada İslam motifleri ile Türk destanlarını, hikâyelerini de terkip etmiştir. Bu terkip motifleri Tuhaflıklar Asansörü’nde başarılı bir şekilde birbirine entegre edilmişken Ejderhalar Zamanı’nda fantastik olgu temi arka planda kalmıştır. Fantastik ögeler bulunmasına rağmen dinî kıssaların kurgusal açıdan bir adım önde olması fantastik motifleri yapaylaştırmıştır. Tuhaflıklar Asansörü’nde yer alan motifler modern dünyanın objeleriyle terkip edilmiştir. Bu terkip Ejderhalar Zamanı’na göre daha samimi ve inandırıcı bir nitelik taşımaktadır.
Potkal, at, asansör Şaban’ın zamanlar arasındaki geçişini sağlayan araçlardır. Potkal, açıklarda kazaya uğrayan bir geminin durumunu ya da denizde yer alan başka bir olayı karadakilere bildiren bir yazının içine konulup denize bırakıldığı şişedir. Eski zamanın iletişim aracıdır. Asansör ise modern zamanının kısa süreli kat taşıyıcısıdır. Burada iki farklı mekanizma objeler üzerinden dikkatlerimize sunulmuştur. Modern dünyanın hızlı gidişatı insanların birbirini anlamasına, birbiriyle iletişime geçmesine engel teşkil eder. Apartmanlarda, plazalarda yer alan ve hayatın her alanına giren asansörler kendi dünyalarına çekilen insanların temsilidir. Potkallar doğal dünyada var olan bir iletişim aracı olarak lanse edilmiştir. İmkânların getirdiği yaşam biçimleri insanların ilişkilerine de yön verir. Betona, maddeye kapatılan sözler insanların hayatlarını ben merkezli bir perspektife çevirmiştir. Şaban’ın fantastik yolculuğu da ben merkezli hayatlar üzerinden geçmişi ve geleceği anlamak üzerine kurulmuştur.
Fantastik kurgunun insan ilişkilerine dair bir mesaj taşıdığı, bu kurgunun eğlenceli bir üslup ile ifade edilişinden, Şaban’ın yolculuklarından bir hisse çıkarışından ve her kahramanın bir ilkeyi ve ahlaki yönelimi temsil edişinden anlaşılacağı üzere eserin yönlendirici işlevleridir. Tüm maceralar bittiğinde Şaban başına düşen o not kâğıdının sahibini bulmak için otele döner. Notu camdan aşağıya atanın kendisi olduğunu görür. Şaban’nın hikâyesi kendisini anlamaya ve tanımaya yöneliktir ve bunun sonu yoktur: “Hikâye Anahtarcısı’nın senin için açtığı kapı henüz kapanmadı. Yolculuğuna devam edeceksin. Çok yakında seni yeniden çağıracağız” (Sevim 119).
Kaynakça
Aslan Ayar, Pelin. Türkçe Edebiyatta Varla Yok Arası Bir Tür: Fantastik Roman (1876-1960). İstanbul: İletişim
Yayınları, 2015.
Sevim, Ayşe. Hikâye Anahtarcısı 1: Tuhaflıklar Asansörü. İstanbul: Profil Yayınları, 2016.*
__________. Hikâye Anahtarcısı 2: Ejderhalar Zamanı. İstanbul: Profil Yayınları, 2016.*
*Yazı, Profil Yayınları'ndan çıkan Hikaye Anahtarcısı 1 ve 2 üzerine yazılmıştır. Fakat artık bu eserler Düş Değirmeni Yayınları tarafından yayımlanmaktadır.