Türkiye’de ve dünyada okuma oranı hızla artmakta iken insanlar edebiyata ulaşmanın farklı yollarını aramaktadırlar.

Türkiye’de ve dünyada okuma oranı hızla artmakta iken insanlar edebiyata ulaşmanın farklı yollarını aramaktadırlar. Bunca iletişim ve teknoloji aracının gelişmesiyle birlikte çocuk ve gençlerin de okuma ve yazma serüvenleri basılı alandan çok elektronik bir alana taşınmaya başladı. Başlangıçta blog yazarlığı gibi atılımlarla ortaya çıkan bu elektronik ortamda yazma ve okuma serüveni, şimdilerde Wattpad üzerinden çok farklı bir yol ve ivme kazanmış durumdadır. Wattpad hem telefondan hem de bilgisayar üzerinden kullanılabilen elektronik bir yazma ve okuma platformudur. 2006 yılında, Allen Lau ile Ivan Yuen iş birliğinde Kanada’da kurulan bu platform, insanların ücretsiz bir şekilde kaydolup, hem kendi yazdıklarını paylaşabilecekleri hem de başkalarının paylaşımlarına ulaşabilecekleri bir alan oluşturmuştur. Türkiye ise Wattpad kullanıcılarının en yoğun olduğu üçüncü ülkedir. Sadece Türkiye’de 3 milyondan fazla kullanıcıya sahip olan bu platform, yeni ve genç yazarlara yol açma ve onları daha kolay keşfetme şansına sahip olması açısından önemlidir. Özellikle 11-16 yaş grubunun bu platformu okumak ve yazmak için kullandıklarını söylemek mümkündür. Çocuk ve gençlerin kendilerini yazıyla var etmesine, seslerini duyurmasına, ilgilendikleri konularda okuma alanı oluşturmasına imkân tanıyan Wattpad, bu özellikleri dolayısıyla da onların ilgi odağı olmaktadır.

Wattpad’i bu kadar ilgi çekici kılan şeylerden birinin gençlerin yazarlara, metinle ilgili görüşlerini doğrudan aktarabildikleri bir yer olması söylenebilir. Yani gençler, yazarın eseri yaratma serüvenine ortak olup doğrudan fikirleri ile esere yön verebilmektedirler. Bir diğer mesele de Wattpad’de kitabın yazılma sürecinin bölüm bölüm olmasıdır. Bir nevi “tefrika” sistemi ile bir kitabı tamamlayıp sonrasında yeterince alıcıya ulaşırsa basılma aşamasına geçilmektedirler. Aslında bu okuyucunun ilgisini dinç tutan, onu heyecanlandıran da bir şeydir. Dolayısıyla bahsettiğimiz yaş grubunun ilgi alanına girmesinde parça parça yayınlanmasının etkisi de büyük olabilir. Tüm bu özellikleri ile Wattpad’in, çocuk edebiyatı dünyasında farklı bir kulvarda ilerlerlediğini, çocuk ve gençlere yeni bir kapı açtığını düşünüyorum.

Wattpad okuyucularının kimlerden oluştuğunu, Wattpad’den nasıl etkilendiklerini, onu nereye konumlandırdıklarını görmek adına bir anket oluşturuldu. Veriler iki farklı grup üzerinden toplandı: Wattpad okuyucuları ve yazarları. Her iki grup için de ayrı birer Google Formlar anketi hazırlayıp elektronik ortam üzerinden okuyuculara sunuldu. Belli bir Wattpad okuyucu kitlesine ulaşmak için Facebook üzerinden Wattpad ile ilgili gruplarda paylaşılarak yedi saat gibi çok kısa bir zaman içerisinde 212 okuyucuya ulaşıldı. Demografik sorular dâhil (yaşı, cinsiyeti, doğduğu yer) katılımcılara Wattpad ile ilgili 27 soru soruldu. Bu sorularda amaçlanan şey kullanıcı kitlenin yaş grubu, cinsiyeti gibi bilgilerin yanında Wattpad’i neden ve nasıl kulllandıklarına dair bilgilere ulaşmaya çalışmaktı. Örneğin, “Wattpad ile tanıştıktan sonra kitap okuma oranınız arttı mı?”. “Wattpad üzerinden en son ne zaman kitap okudunuz?”, “Günde ortalama ne kadar vaktinizi Wattpad'e ayırıyorsunuz?” gibi sorularla okuyucuların Wattpad ile ilişkisi analiz edildi. Okuyucu anketinin sonuçlarından ise birçok çıkarıma ulaşıldı.

Öncelikle şunu söylemeliyim ki ankete katılanlarının %90’ının cinsiyeti kadındı. Bu da “Wattpad kullanıcılarının 3/2’si bayandır” (https://tr.wikipedia.org/wiki/Wattpad) ibaresini neredeyse doğrulamaktadır. Ankete katılanların yaş dağılımı ise sınırlı bir aralıktadır. Katılımcıların en küçüğü 11, en büyüğü ise 32 yaşındadır. Ama ağırlıklı olarak katılımcıların %27’sini oluşturan 14 yaş kitlesi çoğunluktadır. Bahsettiğimiz bu yaş grubuna paralel olarak da katılımcıların %50’si ortaokulda, %40’ı lisede, %6.6’sı ise üniversitede okumaktadır. Katılımcılardan beş kişi ise şu anda örgün eğitime devam etmemektedir. Bu eğitim dağılımından ortaya çıkan sonuç en başta değindiğim temel mesele ile aynıdır: Wattpad en çok gençler tarafından ilgi gören ve kullanılan bir platformdur. Bu sonuçlarla birlikte şöyle bir varsayıma varmak da mümkün olabilir: Artık çocuk edebiyatı yazınında online okur-yazarlık önemli bir yer tutmaktadır.

Okuyucuların Taşrada veya şehir merkezinde doğup doğmadıkları, büyüyüp büyümedikleri de sosyolojik açıdan önem taşımaktadır. Katılımcıların neredeyse %90’ı şehir merkezinde doğmuş ve şu anda şehir merkezinde yaşamakta olan kişilerdir. Buradan da bu elektronik ortamın daha çok şehirlerde yaygın olduğu ve tüketildiği çıkarımını yapmak yanlış olmayacaktır. Yani taşradaki insanların bu platformla ilişkisi buradaki örnekleme göre %10’luk bir dilimde kalmaktadır. Kısaca sosyolojik özellikleri bakımından, yaş aralığı çok dar olan genç bir kitlesi olan dolayısıyla çoğu okuyucusunun çoğunlukla ortaokul ya da lisede bulunduğu ve çok büyük çoğunlukla da şehir merkezinde yaşayan bir kitlesi söz konusudur.

Katılımcıların çoğunun neredeyse ilkokul 2 ya da 3. sınıftan beri okuma alışkanlıkları olduğu anket üzerinden belirlenmiştir. Fakat bana kalırsa buradaki en önemli ilişkilerden biri olarak okuyucuların okuma alışkanlıklarını değiştiren ve dönüştüren bir platform olarak Wattpad’in nerede durduğudur. Katılımcıların yarısından fazlasının yaklaşık 2-3 yıldır Wattpad üzerinden elektronik kitap okumaları anket üzerinden saptanmıştır. Katılımcıların %84’ünün en son 1 hafta içinde Wattpad üzerinden kitap okumuş olmaları kitlenin dinamik okuma yapısını göstermektedir. Ayrıca, katılımcıların %10’u en son 1 ay önce, %5’i ise en son 3-6 ay önce Wattpad üzerinden kitap okumuştur. Bu rakamsal verilerle birlikte denilecek şey şudur ki bu genç kitle bu platform üzerinden sıkı sıkıya bir takiple kitap okuma serüvenlerini gerçekleştirmektedir. Bununla bağlantılı olarak da günlük olarak Wattpad ile ne kadar zaman geçirdikleri hususu önem taşımaktadır. Katılımcıların %26.9’u 1 saatten az, 24.1’i 1 saat, %31.6’sı 2-3 saat, %17.5 ise 3 saatten fazla Wattpad ile zaman geçirmektedir. Yani katılımcıların neredeyse %75’i 1 saatten fazla Wattpad üzerinden kitap okuyarak zaman geçiriyor, dolayısıyla da çoğunun okuduğu kitap son 1 hafta içinde okunmuş oluyor. Verilere baktığımızda bu dinamik ve sürekli bağlantıda kalan okuyucu kitlesi, basılı kitapların okunma kitlesinden çok daha fazla bir biçimde kitaplarla ilişki içinde oluyorlar demektir. Bu dinamiği takip etmeyi sağlayan etkenlerden biri de okuyucuların düzenli olarak takip ettikleri bir yazar olması gibi görünmektedir. Çünkü katılımcıların %82’si düzenli olarak bir yazarı takip ettiklerini söylemekteler. Bölüm bölüm olarak yayınlanan hikâyeyi takip edebilmek için de Wattpad’i aktif olarak kullanıyor olmaları gerekir. Yani belli bir yazarı takip etmenin günlük olarak Wattpad’i kullanma süresine ya da yakın zamanda okuyup okumamasına etkisinin olduğu söylenebilir.

Diğer önemli noktalardan biri ise Wattpad’in gençlerin kitap okuma alışkanlıkları üzerindeki etkisidir. Katılımcılara sorduğum “Wattpad’in kitap okumanıza etkisi nedir?” sorusuna, Wattpad’in önemini arttıracak nitelikte cevaplar geldi. Katılımcıların %46.2’si kendilerinin kitap okumasında Wattpad’in çok etkili bir rolü olduğunu söyledi. %42’si de buna “etkili” cevabını verirken, sadece %11’i Wattpad’in okuma alışkanlıkları üzerinde etkisi olmadığını söyledi. Yine buna benzer bir soru olan “Wattpad ile tanıştıktan sonra kitap okuma oranınız arttı mı?” sorusuna katılımcıların %75’i olumlu cevap verdi. Bunun yanında, Wattpad okuyucularının bu platformu bu kadar etkin kullanmalarına neden olan şeyin ne olduğunu merak ediyordum. Yine aldığım cevaplara göre okuyucuların %50’si Wattpad’i arkadaşlarından duyduklarını söylüyor. Bu da şu anki genç nüfusun çoğunu bu platformda etkin olduğunu ve hatta başkalarıyla da bunu paylaştığını göstermektedir. Genç ve dinamik, Wattpad üzerinden çokça okuyan, burada çokça vakit geçiren, okuma alışkanlıklarını bu sayede geliştiren bu kitle, arkadaşları ile de bütün bunları paylaşma eğilimi göstermektedir. Bu katılımcıların %33’ü Wattpad’i kendi araştırarak bulduğunu, %10’u internet üzerinden, %5’i ise ailesinden öğrendiğini söylüyor. Fakat Wattpad’i kullanmaya devam etmelerinde etkili olan şeyin ise kendi ilgileri olduğunu söylüyorlar. Çünkü katılımcıların %90’ı “Wattpad'te kitap okumanıza etken olan şey nedir?” sorusuna “kendi ilgim” olarak cevap verdi. Arkadaş çevresinde bunun yayılması aslında gençlerin bu platforma olan eğiliminden, beğenisinden kaynaklanma olasılığını arttırmaktadır. Bunu netleştirmek için Wattpad’in hayatlarındaki önemini sorduğumda katılanların %50’si bunu bir vakit geçirme ve hobi olarak gördüklerini söylüyor. Bu zamana kadar sorduğum soruları düşününce, okula gitmekten arta kalan vakitte, bu platforma üzerinden okuyan, burada bolca vakit geçiren, bu platform hakkında konuşan ve vakitlerinin geriye kalan kısmının büyük çoğunluğunu buna ayıran genç bir profil ortaya çıkmaktadır.

 

Sorduğum sorulardan önemli olan bir diğeri ise Wattpad üzerinden hangi tür kitaplar okuduklarına dair soruydu. Wattpad bildiğimiz kitap türlerini de dâhil eden fakat bunu dışında farklı tür kitap kategorileri de koyan bir platformdur. Örneğin, “Genç Kurgu”, “Paranormal”, “Vampir”, “Genç Kız Edebiyatı” gibi başlıklar üreterek daha çok popüler edebiyat diyebileceğimiz bir alana da seslenmektedir. Benim okuyuculara sunduğum “Korku/Gerilim”, “Polisiye”, “Aşk”, “Macera” gibi alanların dışında, onların “Diğer”i işaretleyerek yazdıkları birçok farklı kitap türü de vardı. Özellikle “Fantastik” ve “Genç/Genel Kurgu” ve “Mizah” çoğunluk olarak yazılan türlerdendi. Bütün bu türlerin içinde de “Aşk/Romantizm” kategorisi %47 ile en çok okunan kategori oldu. %34’lük kısımda ise “Fantastik” ve “Mizah” romanları/hikâyeleri okuyan katılımcılar bulunmaktaydı.

En başta da bahsettiğim Wattpad ile ilgili önemli meselelerden biri kitapların belli bir okuyucu kitlesine ulaşmasıyla birlikte basılması meselesi idi. Ben de katılımcılara bu konuyla ilgili düşüncelerinin ne olduğunu belirten bir soru sordum. Bu soru, Wattpad’deki kitapları basılı ya da elektronik olarak okuma konusunda tercihlerini öğrenmeye çalışan bir soruydu. Fakat bu konuda belli bir sonuca ulaşmak mümkün olmadı. Çünkü katılımcıların %52’si kitapları elektronik ortamda okumayı tercih ederken, %48’i ise basılı olarak okumayı tercih ettiklerini söyledi. Bu tercihin nedenlerini sorduğumda ise elektronik olarak okumanın daha kolay ve ulaşılabilir olması, parasız olması insanları bu tercihe iten başlıca faktörlerdi. Kitabı basılı olarak okumayı tercih edenler ise kitabı hissederek ve ele alarak okumanın onlar için daha önemli olduğunu vurgulamışlar. Fakat ilginç bir şekilde daha önce Wattpad’de yazılıp basılmış kitapları alanların oranı %81 olarak karşımıza çıkıyor. Ve yine buna eklemlenebilecek şekilde Wattpad’teki kitapların basılmasıyla ilgili katılımcıların %63’ü olumlu olduklarını ifade etmiş durumdalar. Yani, katılımcıların en az yarısı Wattpad’de yazılan kitapların basılması ve onları okumak konusunda olumlu bir pozisyonda durmaktadırlar. Kitapların ekonomik piyasasıyla ilgili de bilgi edinmek için okuyuculara Wattpad’de yazılıp basılmış kitapların fiyatlarıyla ilgili ne düşündüklerini sordum. Katılımcıların %43’ü kitap fiyatlarını çok pahalı bulurken, %55’i ise ne pahalı ne de ucuz bulduklarını belirttiler. Zaten yukarıda da elektronik olarak okumayı tercih edenlerin birinci sebebi kitap fiyatlarının pahalı olmasıyla da ilgiliydi. Buradan da elektronik olarak okumayı tercih etmekle kitap fiyatlarını pahalılığı arasında bir korelasyon olduğunu söylemek mümkündür.

Okuyucu anketinde son olarak sorduğum soru ise okuyucuların Wattpad yazarlarına karşı kafalarındaki imajı ölçmeye yönelikti. “Wattpad yazarlarını diğer yazarlardan daha önemli buluyor musunuz?” sorusunu katılımcıların 144’ü “Hayır” olarak cevaplamış. Katılımcıların 68’i ise Wattpad yazarlarını diğer yazarlardan daha önemli gördüğüne dair görüş bildirmişlerdir. Burada diğer sorularda Wattpad’e olan ilgiye paralel olarak bu platformdaki yazarları daha önemli bulmalarını öngörmüştüm. Fakat anketin hem bu sorusuyla hem de “Eklemek İstedikleriniz” kısmına yazılanlardan yola çıkarak bu yazarların daha cinsel içerikli üslubunun kaliteli bulunmayışı gibi sebeplerden dolayı okuyucuların gözünde daha az önemli görüldüklerini düşünüyorum.

Buraya kadar olan kısımda Watpad’in üç önemli ayağından biri olan okuyucuların meseleye bakış açısını yaptığım anket üzerinden tartıştım. Şimdi ise Wattpad üzerinden yazdığı kitapları basılmış olan İsmail Tufan’la yaptığım görüşmenin ayrıntılarından bahsedeceğim. İstanbul’da doğup büyümüş 16 yaşında bir lise öğrencisi olan İsmail Tufan Wattpad ile 2013 yılında tanışmış. Haftada bir elektronik bir kitap, ayda bir ise basılı bir kitap bitiren İsmail’in okuma alışkanlığı Wattpad ile tanıştıktan sonra çok değişmiş. Kitap okumanın kolay yolunu ararken bu platformla tanışıp önce okumaya sonrasında ise yazmaya başlamış. Wattpad ile günlük hayatında sıkça iletişimde olan İsmail, her saat başı Wattpad’e giriş yaptığını söylüyor. İsmail 3 yıldır bu platformda korku/gerilim ve fantastik türlerinde hikâyeler yazıyor. Eserlerini yazarken çeşitli kitaplardan esinlendiğini, özellikle yazmaya başladığında Rick Riordan'ın Kane Günceleri serisinden fazlaca etkilendiğini söylüyor. 40 bini aşkın okuyucu kitlesine sahip olan İsmail, ilk yazmaya başladığında babası dışında çoğu kişiden olumlu tepkiler aldığını söylüyor. Okuyucularının artmasıyla yazma isteğinin de arttığını, yazarken de okuyucuların yorumlarına önem verdiğini belirtiyor. İsmail’in kitabının adı Son Nefesin Çığlıkları 500 adet kadar basılmış. Bu kitabın basılma süreci normal kitapların basılma sürecinden biraz daha farklı ilerlemiş. Kitabı Üsküdar Belediyesi hiç kâr almayacak biçimde matbaasında bastırmış. Dolayısıyla yayınevi ile girilen sözleşme aşamalarından bu kitap geçmemiş. Kitabın %100 kârı ise İsmail Tufan’ın eline geçmiş. Wattpad’i hayatının merkezine koyduğunu, onun için çok önemli olduğunu röportajın sonunda belirtiyor.

Bu yazarla yapılan röportajdan şu çıkarımları elde ettim: Her okuyucunun yazar ya da her yazarın okuyucu olabilmesi Wattpad’teki okur-yazar ilişkisinin basılı kitaplarda olan okur-yazar ilişkisinden çok farklı bir boyutta olduğunu gösterir. Özellikle klasik okur-yazar ilişkisinin olmadığı sonucuna okuyucu anketindeki sorulardan biri ile de varabiliriz. “İleride siz de Wattpad yazarı olmak ister misiniz?” sorusuna katılımcıların %40’ı “Zaten Wattpad yazarıyım” diyerek cevap vermiştir. Buradan da okur ve yazarın birbirine dönüşebildiği bir platform ile karşı karşıya olduğumuz sonucu çıkıyor. İkinci olarak, Wattpad’in yazarın okuma alışkanlığı üzerindeki etkisi okuyucu anketiyle paralel sonuçlar verdi. 16 yaşındaki yazarımız Wattpad’in kitap okuma alışkanlığını çok fazla etkilediğini söyledi. Üçüncü olarak, yine okuyucu anketinin yansıttığı biçimde yazarın yaşı oldukça küçüktür.

Yazının en başında bahsettiğim okuyucu-yazar interaktifliği de bu yazar kitap yaratma sürecinde gözlemlenmektedir. Yazar, okuyucuların yorumlarını dikkate alarak hikâyelerini oluşturmaktadır. Bunlar edebiyatın klasik yapısının değişmesi bağlamında önemli bulgulardır. Fakat, burada en önemli şey yazar olan kişinin yaşıdır. 16 yaşındaki bir gencin kitap yazabilmesi, bunu kitlelere ulaştırabilmesi, onlardan dönüt alabilmesi gibi olanaklar çocuk yazını bağlamında yeni bir şeydir. Yani gençlerin yazın dünyasına sadece okuyucu olarak değil yazar olarak da katılabileceklerinin bir göstergesi gibidir.

Wattpad’in en son ve en önemli ayağı olan yayınevleri, onun bu kadar etkili bir platform olmasında önemli bir rol oynamaktadır. Hikâyelerin elektronik ortamda yazıldıkları, beğeni topladıkları ve bölüm bölüm yayınlandıkları süreçlerin hemen sonrasında kitlesi, okuyucusu olan kitabı basma işi yayınevlerine düşmektedir. Tabii ki buraya da bir kültür piyasası hâkimdir. Ben de Wattpad’in kültür piyasasında önemli sayılabilecek bir yayınevinden bahsedeceğim: Müptela Yayınları. Bu yayınevi 2014 yılında İthaki Yayınları’nın bir alt kolu olarak Kadıköy’de kurulmuştur. Burası neredeyse sadece Wattpad üzerinden yazılan popüler kitapların basımı ile ilgilenmektedir. D&R, İdefix, Kitap Yurdu, Babil gibi internet kitapçılığı sitelerinde ise oldukça revaçta olan bir yayınevidir. Gelişmekte olan bir alan olarak Wattpad’in bir pazarı demek de çok daha uygun olacaktır. Şu anda hâlihazırda 60’tan fazla Wattpad hikâyesinin satışı bu yayınevi tarafından yapılmaktadır. Yeni ve yükselen bir alan olarak Wattpad hikâyelerinin basılması fikri ticari değer olarak da kar sağlayacaktır. Türkiye’de ve dünyada kullanıcısının giderek arttığını göz önünde bulundurursak sadece bu kitapların satışını yapmak bile yayınevine belli bir pazar oluşturacaktır. Yani okuyucuların basılı kitap alma, yazarların kitaplarını basabilme olanakları ve stratejileri bu tarz yayınevleri tarafından sağlanmaktadır. Müptela Yayınları gibi küçük ve genellikle bu platformdan çıkan kitapları satışa sunan yayınevleri şu an ve gelecekte kültür piyasasının çok büyük bir kısmına hâkim olabilecek gibi görünüyorlar.

Bütün olarak bu üç faktörü ele aldığımızda okuyucular Wattpad’i etkin kılan, dinamik tutan, yazarlar bu dinamikliği tetikleyen, yazar-okur ilişkisinin iç içe geçtiği, yazarların okur, okurların da yazar olduğu interaktif bir yazın sahası olan bu yer, yayınevlerinin elektronik ortamda var olan ve rağbet gören hikâyeleri basılı alana taşımasıyla tamamlanmış olur. Bu üç sac ayağı bugün var olan modern edebiyat piyasasının en önemli ve büyük paylarından birine sahiptir. Günümüz edebiyatında bu kadar yer tutması ve gençlerin kullandığı bir alan olması hasebiyle Wattpad’in çocuk edebiyatında yeni bir yere konumlanabileceğini söyleyebiliriz.

Özellikle genç kitlelerin sık sık kullandığı bu platformun yazar-okur ilişkisini değiştirmesinin yanında, insanların hikâye/roman yazmaya bu kadar kolay ulaşılabilmesini, yazılanların kitlelere daha kolay ve görünür bir şekilde iletilmesini sağladığını söyleyebiliriz. Bu kadar genç bir kitlenin yazın alanına girerek eşfedilebilirliklerini arttırmak istemesi, özellikle Türkiye gibi okuma oranın neredeyse düşük olduğu bir ülkede gençlerin kitap okuma oranını gözle görünür bir şekilde değişmesi, çocuk ve gençler için yazma ve okumanın önünün açılması Wattpad üzerine daha çok düşünülmesi ve araştırılması gerektiğini göstermektedir. Bunların dışında, Wattpad ortaya koyduğu kategoriler bakımından farklılık yaratır. “Spiritüel”, “Vampir”, “Hayran Kurgu”, “Genç Kurgu” gibi özellikle gençlerin ilgisini çekecek alt başlıklar oluşturmaları Wattpad’in çocuk edebiyatı dünyasına önemli etkileri olabileceğini gösterir. Bundan beş sene sonra da bu farklı kategorileri ve yazın şekli ile Wattpad hem elektronik kitap okuma hem de basılı kitap okuma piyasasında en ön sıralara yerleşecek gibi gözükmektedir. Genç ve dinamik bu topluluğun sürekli bir değişim hâlinde beş sene sonra bu platformu yine genç ve dinamik bir ekibe bırakacaklarını düşünüyorum. Özellikle gençler için kendini ifade edebilme, başkalarına kendini gösterebilme alanı olarak Wattpad’e baktığımızda ilginin azalmasından çok artmasının söz konusu olacağını öngörmekteyim. Kitapların ise basılarak büyük bir kâr gelirinin elde edilebileceği bu platform günümüzdeki yayınevleri için de önem teşkil etmektedir.

 

Anketler

http://goo.gl/forms/ynWh1SeTixcI5aGk1

http://goo.gl/forms/uFdqKmt7rgqk7h8S2

 

Kaynakça

“Wattpad”. https://tr.wikipedia.org/wiki/Wattpad. (6 Aralık 2017).

“Müptela Yayınları”. https://www.facebook.com/muptelayayinlari/info/?tab=page_info . (6 Aralık 2017).